ازدواج در زمان عده

ازدواج در زمان عده، یعنی وقتی هنوز مدت عده یک خانم تمام نشده، از نظر شرعی و قانونی ممنوع و باطل است و می تواند عواقب حقوقی و کیفری جدی مثل حرمت ابدی و مجازات های سنگین داشته باشد. پس حواستان را جمع کنید که این موضوع اصلا شوخی بردار نیست.

خب، تا حالا شده به این فکر کنید که بعد از طلاق یا فوت همسر، چه مراحلی پیش روی خانم ها قرار می گیره؟ تو زندگی پر پیچ و خم ما آدم ها، ممکنه اتفاقات مختلفی بیفته که یکی از مهم ترین و حساس ترین اون ها، بحث جدایی یا از دست دادن عزیزان و بعدش، فکر کردن به یک زندگی جدید باشه. تو این جور موقعیت ها، قوانین و احکام خاصی وجود داره که رعایت کردنشون خیلی مهمه، مخصوصاً وقتی صحبت از ازدواج مجدد به میون میاد.

یکی از این قواعد مهم که هم ریشه های شرعی داره و هم تو قانون مدنی ما حسابی بهش توجه شده، موضوع «عده» هست. خیلی ها ممکنه فکر کنن عده فقط یه زمان ساده برای دل کندنه، اما داستان پیچیده تر از این حرفاست. عده یه دوره خاصه که طی اون، یک خانم بعد از جدایی یا فوت همسرش، اجازه ازدواج با مرد دیگه ای رو نداره. حالا فکرش رو بکنید، اگر کسی تو این مدت بخواد ازدواج کنه، چه اتفاقاتی می افته؟

تو این مقاله قراره با هم قدم به قدم پیش بریم و ببینیم ازدواج در زمان عده چی هست، انواع عده و مدت زمان هر کدوم چقدره، و مهم تر از همه، اگر کسی تو این دوران دست به ازدواج بزنه، چه عواقب حقوقی و کیفری وحشتناکی در انتظارشه. هدف اینه که با هم این موضوع حساس رو کاملاً روشن کنیم تا خدای نکرده کسی ناخواسته دچار مشکل نشه و بتونه بهترین تصمیم رو با آگاهی کامل بگیره. پس با ما همراه باشید.

عده چیست؟ اصلاً چرا باید عده نگه داشت؟

اول از همه، بیاید ببینیم اصلا «عده» یعنی چی. راحت بگم، عده یه مدت زمان خاصیه که یک خانم بعد از اینکه رابطه اش با همسر قبلیش (چه با طلاق، چه با فسخ نکاح یا فوت) تموم میشه، باید صبر کنه و تو این مدت نمی تونه با مرد دیگه ای ازدواج کنه. ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی ما هم همین رو میگه: «عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او منحل شده نمی تواند شوهر دیگر اختیار کند.» خیلی ساده و واضح!

فلسفه عده؛ ریشه ها و دلایلش

حالا چرا باید این مدت رو صبر کرد؟ پشت این قانون، دلایل خیلی مهم و عمیقی وجود داره که هم تو شرع اسلام بهش اشاره شده و هم تو قوانین ما بهش توجه شده:

• جلوگیری از قاطی شدن نسل ها: مهم ترین دلیل عده، اینه که جلوی اختلاط نسل گرفته بشه. یعنی چی؟ یعنی اگر خدای نکرده خانمی بلافاصله بعد از جدایی ازدواج کنه و باردار بشه، مشخص نمیشه پدر واقعی بچه کیه. عده این فرصت رو میده که رحم زن از بارداری قبلی پاک باشه و دیگه جای هیچ ابهامی نمونه.
• حفظ احترام زندگی مشترک قبلی: عده یه جورایی به احترام زندگی گذشته و شوهر سابق (یا متوفی) هم هست. انگار که یه فرصت برای تسکین و کنار اومدن با شرایط جدید.
• فرصت دوباره برای آشتی (در طلاق رجعی): تو بعضی از طلاق ها (که بهش میگن طلاق رجعی)، تو مدت عده، مرد می تونه بدون اینکه عقد جدیدی خونده بشه، به همسرش برگرده. عده این فرصت رو برای زن و شوهر فراهم می کنه تا شاید پشیمون بشن و دوباره زندگیشون رو از نو بسازن.
• سلامت روان زن: جدایی یا از دست دادن همسر، اتفاق خیلی سختیه. عده به خانم ها این فرصت رو میده که از نظر روانی با این اتفاق کنار بیان، خودشون رو بازسازی کنن و با آرامش بیشتری برای آینده شون تصمیم بگیرن.

پس همون طور که می بینید، عده فقط یه محدودیت ساده نیست، بلکه یه قانون پر از حکمت و دلیل برای حفظ نظام خانواده و سلامت جامعه ست.

انواع عده و مدت زمانش؛ سردرگمی ممنوع!

عده، مثل یه چتر بزرگ، انواع مختلفی داره که هر کدوم بسته به شرایط، مدت زمان خاص خودشون رو دارن. دونستن این تفاوت ها خیلی مهمه تا کسی تو محاسباتش اشتباه نکنه. بیاید با هم دقیق و جزئی ببینیم هر عده ای چقدر زمان می بره:

نوع عده	شرایط زن	مدت زمان	ماده قانونی (قانون مدنی)
عده طلاق رجعی	زنانی که عادت ماهانه می بینند	سه طهر (سه دوره پاکی) کامل	ماده ۱۱۵۱
عده طلاق رجعی	زنانی که به اقتضای سن عادت نمی بینند (یائسه نیستند)	سه ماه قمری	ماده ۱۱۵۱
عده طلاق بائن (خلع و مبارات)	اگر زن رجوع به بذل کند	معادل طلاق رجعی (سه طهر یا سه ماه)	ماده ۱۱۵۱
عده طلاق بائن	زن غیر مدخوله (نزدیکی صورت نگرفته)	عده ندارد	ماده ۱۱۴۳ (تبصره)
عده طلاق بائن	زن یائسه	عده ندارد	ماده ۱۱۵۵
عده طلاق بائن	زن صغیره (کمتر از ۹ سال)	عده ندارد	ماده ۱۱۵۵
عده زن حامله	در طلاق (دائم یا موقت)، فسخ نکاح، وفات	تا زمان وضع حمل (به دنیا آمدن فرزند)	ماده ۱۱۵۳
عده وفات	برای ازدواج دائم و موقت (همه حالات: مدخوله یا غیرمدخوله، یائسه یا غیر یائسه)	چهار ماه و ده روز	ماده ۱۱۵۴
عده عقد موقت (صیغه)	در صورت بذل مدت یا انقضای مدت (زنانی که عادت ماهانه می بینند)	یک طهر کامل	ماده ۱۱۵۲
عده عقد موقت (صیغه)	در صورت بذل مدت یا انقضای مدت (زنانی که عادت ماهانه نمی بینند و یائسه نیستند)	۴۵ روز	ماده ۱۱۵۲
عده فسخ نکاح		سه طهر (معادل عده طلاق رجعی)	ماده ۱۱۵۱
عده وطی به شبهه		سه طهر

عده طلاق: هر طلاق یه جور عده داره؟

عده طلاق خودش چند دسته میشه که باید حسابی حواستون باشه:

طلاق رجعی: سه طهر که می شه سه بار پاکی

اگر طلاق از نوع «رجعی» باشه (یعنی مرد تو مدت عده می تونه برگرده)، مدت عده برای خانمی که عادت ماهانه می بینه، سه «طهر» کامل یا همون سه دوره پاکیه. یعنی چی؟ یعنی بعد از هر پریود، یه دوره پاکی شروع میشه تا پریود بعدی. باید سه تا از این دوره های پاکی تموم بشه. حالا اگه خانمی به خاطر سن یا هر دلیل دیگه ای عادت ماهانه نمی بینه و یائسه هم نیست، عده اش سه ماه قمریه. یادتون باشه تو این مدت، نفقه زن به عهده همسر سابقشه.

طلاق بائن: بیشتر وقت ها عده نداره ولی خب استثنا هم هست!

طلاق «بائن» یعنی طلاقی که مرد دیگه نمی تونه تو مدت عده به زن برگرده. تو این نوع طلاق، معمولاً زن عده نداره، اما چند تا استثنا مهم داره:

• طلاق خلع و مبارات: اینا طلاق هایی هستن که زن با بخشیدن چیزی (مثل مهریه) از مردش جدا میشه. اگه زن تو مدت عده پشیمون بشه و بخواد اون چیزی رو که بخشیده پس بگیره (بهش میگن رجوع به بذل)، اون وقت طلاقش تبدیل به رجعی میشه و باید عده نگه داره، مثل همون سه طهر.
• طلاق غیر مدخوله: اگه زن و شوهری عقد کرده باشن، ولی هنوز با هم نزدیکی نکرده باشن (به اصطلاح مدخوله نباشه)، بعد از طلاق، زن عده نداره و می تونه بلافاصله ازدواج کنه.
• طلاق زن یائسه: زنانی که به سن یائسگی رسیدن، عده طلاق ندارن.
• طلاق زن صغیره: دختر بچه هایی که هنوز به سن ۹ سال قمری نرسیدن و ازدواج کردن، بعد از طلاق عده ندارن.

عده زن حامله: تا وقتی بچه دنیا بیاد

اگر خانمی موقع طلاق یا فسخ نکاح یا حتی فوت همسرش حامله باشه، عده اش تا زمان به دنیا اومدن بچه یا سقط جنینه. فرقیم نمی کنه که این ازدواج دائم بوده یا موقت. حتی اگه یک ساعت بعد از طلاق بچه به دنیا بیاد، عده هم تموم میشه.

عده وفات: چهار ماه و ده روز، برای همه یکسان

این یکی دیگه فرقی نمیکنه! اگه خدای نکرده همسر خانمی فوت کنه، چه ازدواجشون دائم بوده باشه چه موقت، چه نزدیکی کرده باشن چه نه، چه یائسه باشن چه نه، چه حامله باشن چه نه (البته اگه حامله باشه عده اش تا وضع حمل طول میکشه)، مدت عده چهار ماه و ده روزه. این مدت زمان رو خانم باید عزاداری کنه و نمیتونه ازدواج کنه.

عده عقد موقت (صیغه): سریع تر تموم میشه

تو ازدواج موقت، اگر مدت صیغه تموم بشه یا مرد بقیه مدت رو به زن ببخشه، عده زن متفاوته:

• اگر خانمی عادت ماهانه می بینه، عده اش یک طهر کامله (یعنی یه دوره پاکی).
• اگر عادت ماهانه نمی بینه و یائسه هم نیست، عده اش ۴۵ روزه.
• البته، اگه تو دوران صیغه حامله بشه، مثل بقیه موارد تا زمان وضع حمل عده داره.

عده فسخ نکاح و وطی به شبهه: این دو تا هم هستن!

یه وقتایی ممکنه عقد نکاح باطل بشه (مثلاً به خاطر یه عیبی که تو یکی از طرفین وجود داشته). تو این حالت، زن باید سه طهر (مثل عده طلاق رجعی) عده نگه داره.

«وطی به شبهه» هم یعنی اینکه زن و مردی به اشتباه یا ناآگاهی فکر کنن که زن و شوهر هستن و با هم نزدیکی کنن. تو این حالت هم برای اون خانم عده ای معادل سه طهر در نظر گرفته میشه.

ازدواج در زمان عده: اصلاً و ابداً ممنوع!

حالا رسیدیم به اصل مطلب! با تمام توضیحاتی که دادیم، دیگه باید براتون روشن شده باشه که ازدواج در زمان عده، تحت هیچ شرایطی، چه دائم و چه موقت، از نظر شرعی و قانونی درست نیست و ممنوعه. زن در دوران عده، هنوز از نظر قانونی و شرعی، در وضعیت خاصی قرار داره که مانع از ازدواج مجددش میشه. انگار که هنوز به طور کامل از عقد قبلیش خارج نشده.

خیلی رک و پوست کنده بخوام بگم، ازدواج تو دوران عده، مثل این می مونه که شما بخوای همزمان دو تا کد ملی داشته باشی! یا مثل اینه که یه خونه رو همزمان به دو نفر بفروشی. خب معلومه که این کارها درست نیست و عواقب داره. ازدواج تو عده هم دقیقاً همینه و عقد، باطل میشه. یعنی اصلا انگار که عقد و ازدواجی اتفاق نیفتاده.

پس، اگر خانم یا آقایی قصد ازدواج مجدد دارن، باید اول مطمئن بشن که مدت عده تموم شده. عجله کردن تو این زمینه میتونه دردسرهای بزرگی درست کنه که جبرانشون خیلی سخت، یا حتی غیرممکنه.

عواقب ازدواج در زمان عده: از باطل شدن تا حرمت ابدی!

خب، گفتیم که ازدواج تو زمان عده باطله. این فقط یه بخش کوچیک از ماجراست. عواقب این کار خیلی فراتر از یه باطل شدن ساده ست و میتونه زندگی آدم رو برای همیشه تغییر بده. مهم ترین عواقب حقوقی، بحث «حرمت ابدی» و مجازات های کیفریه. بیاید ببینیم قانون مدنی تو این مورد چی میگه:

عقد باطل: انگار نه انگار که عقدی شده!

اولین و بدیهی ترین نتیجه ازدواج تو زمان عده، اینه که اون عقد کاملاً باطله. یعنی چی؟ یعنی هیچ اثر قانونی نداره. انگار نه انگار که اصلا عقدی خونده شده. نه حق و حقوقی مثل مهریه و نفقه ایجاد میشه، نه کسی وارث اون یکی میشه، و نه هیچ چیز دیگه. کلاً اون سند ازدواج، یه تکه کاغذ بی ارزشه.

حرمت ابدی: کی زن و شوهر تا همیشه به هم حرام می شن؟ (ماده ۱۰۵۰ و ۱۰۵۱)

حالا می رسیم به قسمت خیلی حساس و مهم: «حرمت ابدی». این یعنی زن و مردی که تو زمان عده با هم ازدواج کردن، تحت شرایطی، ممکنه برای همیشه به هم «حرام ابدی» بشن و دیگه هیچ وقت نتونن با هم ازدواج کنن. ماده ۱۰۵۰ و ۱۰۵۱ قانون مدنی دقیقا همین رو میگه. بیاید حالت هاش رو بررسی کنیم:

حالت اول: می دونستید ولی باز عقد کردید! (علم و اطلاع)

ماده ۱۰۵۰ قانون مدنی میگه: «هر کس زن شوهردار را با علم به وجود علقه زوجیت و حرمت نکاح و یا زنی را که در عده طلاق یا در عده وفات است با علم به عده و حرمت نکاح برای خود عقد کند، عقد باطل و آن زن بر آن مرد حرام ابدی می شود.»

این یعنی چی؟ یعنی اگه یه مردی کاملاً بدونه که خانمی تو عده ست و نباید باهاش ازدواج کنه، ولی بازم بره و عقدش کنه، اون خانم برای همیشه به این مرد حرام میشه. فرقی هم نداره که بعد از عقد با هم نزدیکی کرده باشن یا نه. همین که مرد از همه چی خبر داشته و باز هم این کار رو کرده، کافیه تا حرمت ابدی ایجاد بشه.

حالت دوم: نمی دونستید ولی نزدیکی کردید! (جهل با نزدیکی)

ماده ۱۰۵۱ قانون مدنی میگه: «حکم مذکور در ماده قبل در مورد نکاح منقطع نیز جاری است. اگر عقد نکاح در زمان عده واقع شده باشد و نزدیکی واقع شود، نکاح باطل است و حرمت ابدی حاصل می شود.»

این حالت یه کمی فرق داره. تصور کنید یه مردی از وجود عده یا از اینکه ازدواج تو عده حرامه، بی خبره. یعنی «جاهل»ه. میره و با یه خانمی که تو عده ست ازدواج می کنه. اگه بعد از این عقد، بینشون «نزدیکی» (رابطه زناشویی) اتفاق بیفته، بازم عقد باطله و متاسفانه، حرمت ابدی هم ایجاد میشه. یعنی حتی اگه نمی دونستید، اما نزدیکی صورت گرفته باشه، دیگه راه برگشتی نیست و این دو نفر برای همیشه به هم حرام میشن.

حالت سوم: نمی دونستید و نزدیکی هم نکردید! (جهل بدون نزدیکی)

باز هم بر اساس ماده ۱۰۵۱ قانون مدنی: «اگر عقد نکاح در زمان عده واقع شده باشد و نزدیکی واقع نشود، نکاح باطل است ولی حرمت ابدی حاصل نمی شود و پس از پایان عده می توانند با یکدیگر ازدواج کنند.»

این بهترین حالت ممکنه! اگه مرد از عده دار بودن زن یا حرمت ازدواج تو عده، بی خبر باشه (یعنی جاهل باشه)، و بعد از عقد هم هنوز بینشون هیچ نزدیکی صورت نگرفته باشه، اون وقت عقد باطله، اما حرمت ابدی ایجاد نمیشه. تو این شرایط، اون دو نفر می تونن بعد از اینکه مدت عده خانم تموم شد، دوباره و با یه عقد جدید و صحیح، با هم ازدواج کنن. یعنی اینجا یه فرصت دوباره وجود داره.

پس دیدید چقدر مهمه که قبل از ازدواج، حسابی تحقیق کنید و مطمئن بشید که همه چیز قانونی و شرعیه! یه اشتباه کوچیک میتونه عواقب خیلی بزرگی داشته باشه.

مجازات قانونی ازدواج در زمان عده: شوخی نیست!

حالا که عواقب حقوقی و بطلان و حرمت ابدی رو فهمیدیم، بریم سراغ مجازات های کیفری. یعنی این کار علاوه بر اینکه از نظر شرعی و حقوقی مشکل داره، از نظر قانونی هم جرمه و ممکنه پای مجازات و زندان و جریمه نقدی رو وسط بکشه. قانون مجازات اسلامی تو مواد ۶۴۳ و ۶۴۴ این موضوع رو روشن کرده:

مجازات زن و مرد: حبس و جریمه نقدی در انتظار شماست! (ماده ۶۴۴)

ماده ۶۴۴ قانون مجازات اسلامی میگه: «هر زنی که در مدت عده طلاق یا در عده وفات یا در عده فسخ نکاح یا در عده رجوع از بخشش مدت عقد منقطع (بذل مدت) است، چنانچه با شخص دیگری عقد نکاح منعقد نماید و منجر به مواقعه نشود، به شش ماه تا دو سال حبس و یا به جزای نقدی از بیست و پنج میلیون تا یکصد میلیون ریال محکوم می شود. همچنین هر کسی که زن دارای عده طلاق یا وفات را برای خود عقد کند و منجر به مواقعه نشود، به حبس شش ماه تا دو سال و یا به جزای نقدی از بیست و پنج میلیون تا یکصد میلیون ریال محکوم می شود.»

یعنی چی؟ یعنی اگه هم مرد و هم زن هر دو می دونستن که خانم تو عده ست و ازدواج تو این مدت ممنوعه، ولی بازم عقد کردن و تازه نزدیکی هم بینشون اتفاق نیفتاده، هم زن و هم مرد مجازات میشن. مجازاتشون هم می تونه حبس (زندان) باشه از شش ماه تا دو سال، یا جریمه نقدی از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان تا ۱۰ میلیون تومان (البته این مبالغ با توجه به نرخ امروز ممکنه تغییر کنه).

حالا فکرش رو بکنید، اگه تو همین شرایطی که گفتیم (یعنی زن و مرد هر دو می دونستن که ازدواج ممنوعه) تازه نزدیکی هم بینشون اتفاق بیفته، داستان خیلی خطرناک تر میشه! تو این حالت، ممکنه مشمول مجازات زنا بشن که خدای نکرده مجازات های خیلی سنگینی مثل رجم یا شلاق های شدید رو در پی داره. پس دیدید که این موضوع چقدر جدیه و اصلا جای سهل انگاری نداره.

مجازات سردفتران ازدواج: اون ها هم مسئولن! (ماده ۶۴۳)

فقط زن و مرد نیستن که مجازات میشن! سردفتران ازدواج هم مسئولیت بزرگی دارن. ماده ۶۴۳ قانون مجازات اسلامی میگه: «هر کس که عالماً، زن شوهردار یا زنی را که در عده است برای خود تزویج نماید یا به قصد تدلیس به دیگری تزویج کند به حبس از شش ماه تا سه سال یا جزای نقدی از پنجاه میلیون تا سیصد میلیون ریال و تا هفتاد و چهار ضربه شلاق محکوم می شود. اگر سردفتر ازدواج باشد، علاوه بر مجازات فوق، برای همیشه از شغل خود محروم خواهد شد.»

یعنی اگه یه سردفتری با علم و اطلاع کامل بدونه که خانمی تو عده ست ولی بازم اون رو برای کسی عقد کنه، خودش هم مجرمه و مجازات های سنگینی در انتظارشه: حبس از شش ماه تا سه سال، یا جریمه نقدی از ۵ میلیون تا ۳۰ میلیون تومان، و تا ۷۴ ضربه شلاق. تازه، اگه سردفتر باشه، برای همیشه از این شغل محروم میشه و دفترش رو از دست میده. این نشون میده که قانون چقدر تو این زمینه سخت گیره و برای همه افراد درگیر، مسئولیت قائل شده.

صیغه موقت در زمان عده: این هم ممنوعه!

شاید بعضیا فکر کنن خب، ازدواج دائم که ممنوعه، پس شاید صیغه موقت ایرادی نداشته باشه. ولی باید بگم نه، اصلاً! ازدواج موقت یا همون صیغه هم دقیقاً مشمول همین قوانین و احکام ممنوعیت، بطلان و عواقب حقوقی و کیفری ازدواج دائم تو زمان عده میشه. هیچ فرقی نداره.

یعنی اگه یه خانمی تو عده طلاقش، یا تو عده وفات همسرش، یا حتی تو عده صیغه موقت قبلیش (بذل مدت یا انقضای مدت)، بخواد با مرد دیگه ای صیغه موقت بخونه، این صیغه هم باطل و بی اثره. و دقیقاً همون عواقب حرمت ابدی (اگه علم و نزدیکی باشه) و مجازات های کیفری که بالاتر گفتیم، در انتظارشونه.

پس، اگر فکر می کنید راه فراری از این قوانین وجود داره، کاملاً در اشتباهید. قانون و شرع تو این زمینه خیلی واضحه و ازدواج (چه دائم و چه موقت) تو زمان عده رو به طور کامل ممنوع می دونه و برای متخلفین، عواقب سختی رو در نظر گرفته.

خلاصه و یک توصیه دوستانه

تا اینجا با هم دیدیم که ازدواج در زمان عده چقدر موضوع حساس و مهمیه. فهمیدیم که عده چیه، چرا باید نگه داشته بشه، چند مدل داره و هر کدوم چقدر طول میکشه. مهم تر از همه، متوجه شدیم که ازدواج تو این دوران، نه تنها باطله، بلکه ممکنه باعث بشه زن و مرد برای همیشه به هم حرام ابدی بشن و تازه، مجازات های قانونی سنگینی مثل حبس و جریمه نقدی هم در انتظارشون باشه. حتی سردفتران ازدواج هم تو این ماجرا مسئولیت دارن و ممکنه شغلشون رو از دست بدن.

پس، با توجه به این همه پیچیدگی و عواقب سنگین، اگه شما یا اطرافیانتون تو چنین موقعیتی قرار گرفتید، به هیچ عنوان خودتون تصمیم نگیرید و سرخود کاری نکنید. بهترین و امن ترین راه اینه که حتماً حتماً با یک وکیل متخصص تو امور خانواده مشورت کنید. وکیل می تونه با دقت تمام شرایط شما رو بررسی کنه، مدت عده دقیق رو محاسبه کنه و شما رو از تمام جزئیات قانونی و شرعی مطلع کنه تا خدای نکرده دچار مشکلات بزرگ و جبران ناپذیری نشید. یادمون باشه، پیشگیری همیشه بهتر از درمانه، مخصوصاً وقتی پای آینده و حرمت زندگی آدم در میونه.