حکم سنگسار چگونه اجرا می شود

حکم سنگسار، یا همان رجم، یکی از مجازات های حدی در قوانین کیفری اسلامی است که برای جرم زنای محصن و محصنه در نظر گرفته می شود. این حکم، با توجه به حساسیت ها و شرایط بسیار سختگیرانه ای که برای اثبات و اجرای آن وجود دارد، فرآیندی پیچیده و دقیق دارد که هر مرحله اش از اهمیت بالایی برخوردار است. بیایید با هم ببینیم این حکم خاص، چطور و تحت چه شرایطی اجرا می شود.

وقتی اسم «سنگسار» به گوشمان می خورد، شاید تصوری کلی از پرتاب سنگ به ذهنمان بیاید. اما راستش را بخواهید، پشت این کلمه یک دنیای کامل از ریزه کاری های حقوقی و فقهی وجود دارد. از اینکه اصلاً چه کسی مشمول این مجازات می شود تا اینکه سنگ ها باید چه اندازه ای باشند و روند اجرا قدم به قدم چگونه است، همه و همه در چارچوب قوانین دقیق و حساسی تعریف شده اند. در این مقاله می خواهیم با هم وارد جزئیات این موضوع شویم و ببینیم «حکم سنگسار چگونه اجرا می شود» و چه قواعدی بر آن حکمفرماست.

سنگسار؛ مجازاتی با ریشه های فقهی و حقوقی

برای اینکه بهتر بفهمیم

حکم سنگسار چگونه اجرا می شود، اول از همه باید ببینیم اصلاً سنگسار یا رجم چیست و چه جایگاهی در فقه و قوانین ما دارد. بدون شناخت این پیش زمینه ها، درک مراحل اجرا کمی سخت می شود.

اصلاً سنگسار یعنی چی؟

سنگسار، که در فقه به آن «رجم» می گویند، به معنای پرتاب کردن سنگ به فرد محکوم تا زمانی است که جانش را از دست بدهد. این مجازات، یکی از «حدود» شرعی به حساب می آید. حدود، مجازات هایی هستند که میزان و نوع آن ها در شرع مشخص شده و قاضی نمی تواند کم و زیادش کند.

این حکم برای جرم خاصی به نام «زنای محصن» یا «زنای محصنه» صادر می شود که شرایط خاص خودش را دارد. پس، هر زنایی لزوماً منجر به سنگسار نمی شود و این خودش نکته مهمی است.

سنگسار در شرع و قانون کجای کار قرار می گیرد؟

رجم، همان طور که گفتیم، جزو مجازات های حدی محسوب می شود که هم در منابع فقهی اسلام و هم در قوانین جزایی جمهوری اسلامی ایران، به آن اشاره شده است. این یعنی مبنای آن، هم شرعی است و هم قانونی. در قانون مجازات اسلامی ما، مواد مشخصی به این موضوع می پردازند که جلوتر به آن ها سر می زنیم.

هدف از وضع این نوع مجازات در شرع، عمدتاً حفظ بنیان خانواده، جامعه و جلوگیری از اشاعه فحشا و گناهان بزرگ عنوان شده است. البته همیشه درباره جایگاه و اجرای آن بحث های زیادی بوده و هست.

زنای محصن و محصنه: قصه پرغصه احصان

شاید بپرسید «محصن» و «محصنه» یعنی چی؟ این ها کلید اصلی صدور حکم سنگسار هستند. زنای محصن یعنی زنای مردی که همسر دائمی دارد، بالغ، عاقل و آزاد است و هر وقت بخواهد، می تواند با همسرش رابطه داشته باشد و یک بار هم با او همبستر شده است. زنای محصنه هم همین شرایط را برای زن متأهل دارد.

شرایط احصان برای زن و مرد:

• عقد ازدواج دائم داشته باشد. (نه موقت)
• بالغ و عاقل باشد.
• آزاد باشد (یعنی برده نباشد).
• امکان دسترسی به همسرش برای رابطه جنسی داشته باشد. (مثلاً همسرش در سفر دور نباشد یا بیمار نباشد.)
• حداقل یک بار با همسر دائمی خود همبستر شده باشد.

می بینید؟ این شرایط خیلی دقیق و مشخص هستند. اگر یکی از این موارد نباشد، دیگر آن زنا، «زنای محصن» یا «محصنه» محسوب نمی شود و در نتیجه، حکم سنگسار هم منتفی است.

اثبات جرم زنای مستوجب سنگسار: مسیری پر پیچ و خم

رسیدن به مرحله اجرای

حکم سنگسار، آنقدرها هم که شاید تصور کنید، ساده نیست. در واقع، اثبات جرمی که منجر به رجم می شود، از سخت ترین مراحل قضایی است و شرایط خیلی خاص و دشواری دارد. هدف این سخت گیری ها هم احتمالاً این است که تا جای ممکن از اجرای این حکم سنگین جلوگیری شود. بیایید ببینیم راه های اثبات این جرم چطور است.

اقرار؛ شهادتی از زبان خود فرد

یکی از راه های اثبات زنای مستوجب سنگسار، «اقرار» یا اعتراف خود فرد است. اما این اقرار هم هر طور که باشد، قبول نیست:

• چهار بار اقرار: فرد باید چهار بار در محضر قاضی، به صراحت و روشنی به انجام زنا اعتراف کند.
• صریح و واضح: اقرارش باید بدون هیچ شک و شبهه ای باشد.
• شرایط اقرارکننده: کسی که اقرار می کند باید عاقل، بالغ، با اراده خودش (مختار) و با قصد کامل باشد. یعنی اگر کسی را مجبور کرده باشند، یا در حالت مستی اقرار کند، یا دیوانه باشد، اقرارش ارزشی ندارد.

یک نکته خیلی مهم دیگر اینکه، فردی که اقرار کرده، حتی در حین اجرای حکم سنگسار هم می تواند از اقرارش برگردد و به قول معروف «رجوع» کند. اگر این اتفاق بیفتد، حکم سنگسار از او ساقط می شود. این خودش نشان می دهد که چقدر دین و قانون ما در مورد این حکم، محتاط و سختگیر است.

شهادت شهود؛ دیدن با چشم و دل

راه دوم اثبات، «شهادت شهود» است. این راه حتی از اقرار هم دشوارتر است و شرایط عجیبی دارد:

• چهار مرد عادل: باید چهار مرد که «عادل» باشند (یعنی مرتکب گناه کبیره نشده و به واجباتشان عمل می کنند)، به صورت همزمان شهادت بدهند.
• مشاهده مستقیم و همزمان: شهود باید عمل زنا را به صورت کاملاً مستقیم و همزمان دیده باشند. اینقدر دقیق که فقها گفته اند «مانند میل در سرمه دان». یعنی باید خود عمل دخول را مشاهده کرده باشند و نه صرفاً مقدمات آن را.
• تبعات عدم تکمیل شهادت: اگر چهار شاهد حاضر نباشند و مثلاً فقط سه نفر شهادت بدهند، نه تنها جرم ثابت نمی شود، بلکه همان سه شاهد خودشان به جرم «قذف» (تهمت زنا) محکوم می شوند و مجازات شلاق می خورند! این نشان دهنده اهمیت و سخت گیری فوق العاده در این زمینه است.

علم قاضی؛ دانشی که گاهی حجت است

راه سوم که در قانون ما برای اثبات جرم (البته نه فقط زنا) وجود دارد، «علم قاضی» است. یعنی قاضی از طریق قرائن، شواهد و بررسی های مختلف، به یقین برسد که جرمی اتفاق افتاده است. اما در مورد زنای مستوجب رجم، معمولاً گفته می شود که علم قاضی زمانی می تواند مستند حکم باشد که ادله دیگری مثل اقرار یا شهادت شهود نباشد یا به اندازه کافی قوی نباشند. البته باز هم باید گفت که رسیدن به علم یقینی برای قاضی در این گونه موارد بسیار دشوار است و قاضی باید با دقت فراوان و با توجه به همه جوانب، به این نتیجه برسد.

خلاصه که، اثبات جرمی که منجر به سنگسار شود، یک کار فوق العاده سخت و پر از شرط و شروط است که همین ها باعث شده تعداد این احکام در عمل بسیار کم باشد.

قبل از اجرا: ضوابط و موانعی که شاید به چشم نیاید

فرض کنیم که جرم زنای محصن یا محصنه با آن همه شرایط سختگیرانه، ثابت شده و حکم سنگسار هم صادر شده است. آیا بلافاصله این حکم اجرا می شود؟ نه! باز هم قبل از اجرا، یک سری ضوابط و موانع وجود دارد که اگر هر کدامشان باشند، اجرای حکم متوقف می شود یا اصلاً به مرحله اجرا نمی رسد. این ها دقیقاً همان چیزهایی هستند که نشان می دهند حکم سنگسار چگونه اجرا می شود و چه جزئیات پنهانی دارد.

شرایط خاص احصان که باید حسابی حواسمان باشد

قبلاً به شرایط احصان اشاره کردیم، اما لازم است اینجا باز هم روی چند مورد کلیدی تأکید کنیم که اگر نباشند، احصان محقق نمی شود و در نتیجه، حکم سنگسار هم اجرا نمی شود:

• تأهل دائم، نه موقت: کسی که در عقد موقت (صیغه) است، حتی اگر با همسر موقت خود همبستر شده باشد، اگر مرتکب زنا شود، مشمول حکم سنگسار نمی شود. فقط ازدواج دائم است که این حکم را در پی دارد. این یک نکته خیلی مهم است که خیلی ها به آن توجه نمی کنند.
• دسترسی به همسر: فرد باید بتواند به راحتی به همسرش دسترسی داشته باشد تا نیازهای جنسی اش برطرف شود. مثلاً اگر همسرش در سفر خیلی دوری باشد، یا بیمار باشد و نتواند رابطه برقرار کند، یا مرد «عنن» (ناتوانی جنسی) داشته باشد، یا حتی در زندان باشد و امکان برقراری رابطه با همسرش را نداشته باشد، دیگر مشمول احصان نیست و حکم سنگسار در مورد او اجرا نمی شود. این شرایط، در واقع بهانه تراشی نیستند، بلکه فقه و قانون به این دلایل منطقی و انسانی توجه ویژه ای دارند.
• حداقل یک بار همبستری: شاید فردی تازه ازدواج کرده باشد و به دلایلی (مثلاً هنوز مراسم عروسی نگرفته اند) با همسر دائمی خود همبستر نشده باشد. اگر این فرد در این شرایط مرتکب زنا شود، هرچند متأهل است، اما چون هنوز با همسرش همبستر نشده، مشمول احصان نیست و سنگسار نمی شود.

شرایط عمومی تکلیف؛ آیا فرد اصلاً مسئول است؟

علاوه بر شرایط اختصاصی احصان، یک سری شرایط عمومی هم برای اینکه فردی اصلاً مسئول اعمالش باشد، لازم است. این ها همان شرایطی هستند که در کل نظام حقوقی ما، برای تکلیف و مسئولیت کیفری در نظر گرفته می شوند:

• بلوغ: فرد باید به سن بلوغ شرعی رسیده باشد.
• عقل: فرد باید عاقل باشد و دیوانه نباشد.
• اختیار: فرد باید با اختیار و اراده خودش عمل کرده باشد، نه اینکه او را مجبور کرده باشند.
• آگاهی از حرمت و موضوع جرم: فرد باید بداند که کاری که انجام می دهد حرام و جرم است و همچنین از ماهیت عمل خود آگاه باشد.

فکرش را بکنید، اگر یکی از این شرایط عمومی هم نباشد، مجازات سنگسار لغو می شود. مثلاً اگر یک فرد زیر سن تکلیف، یا یک دیوانه، یا کسی که از روی ناآگاهی مطلق مرتکب این عمل شده باشد، هیچ کدام مشمول این مجازات نمی شوند. حتی اگر یک مرد متأهل با تمام شرایط احصان، با یک فرد نابالغ زنا کند، خودش هم سنگسار نمی شود. این ها همه نشان از دقت و موشکافی قانون در جزئیات اجرای

حکم سنگسار دارد.

گام به گام اجرای حکم سنگسار؛ از غسل تا گودال

تا اینجا با مفهوم، مبانی و شرایط اثبات و موانع اجرای حکم سنگسار آشنا شدیم. حالا فرض کنید همه مراحل قبلی با موفقیت طی شده و هیچ مانعی هم برای اجرای حکم وجود ندارد. در این صورت، نوبت به فرآیند اجرایی می رسد که آن هم جزئیات و آداب خاص خودش را دارد. اینجاست که دقیقاً می فهمیم

حکم سنگسار چگونه اجرا می شود و چه مراحلی را پشت سر می گذارد.

آماده سازی محکوم؛ مثل یک مراسم خاص

قبل از اینکه حکم سنگسار اجرا شود، محکوم مثل یک میت، آماده می شود. این خودش نکته مهمی است و نشان می دهد که از نظر شرعی، این فرد در حال رفتن به سوی مرگ است:

• غسل میت: ابتدا بر محکوم، همان غسلی که برای میت انجام می دهند، صورت می گیرد. این غسل سه مرحله دارد: غسل با آب سدر، غسل با آب کافور و غسل با آب خالص.
• حنوط: بعد از غسل، محکوم را «حنوط» می کنند. حنوط به معنای مالیدن کافور به مواضع خاصی از بدن میت (پیشانی، کف دست ها، سر زانوها، نوک پاها) است.
• کفن کردن: در نهایت، محکوم را با کفن، همانند فردی که فوت کرده است، می پوشانند. این کار برای حفظ حرمت جسد و انجام یک مراسم شرعی است.

قرار دادن محکوم در گودال؛ تفاوت زن و مرد

یکی از مهم ترین مراحل، قرار دادن محکوم در گودال است که برای زن و مرد تفاوت دارد:

• برای مرد: مرد محکوم را تا کمر در گودال قرار می دهند.
• برای زن: زن محکوم را تا سینه در گودال می گذارند.

بعد از قرار گرفتن در گودال، اطراف محکوم را با خاک پر می کنند تا ثابت بماند و نتواند حرکت کند یا فرار کند. این مرحله خیلی حساس است، چون باید طوری باشد که فرد کاملاً بی حرکت شود.

اندازه و نوع سنگ ها؛ نه خیلی بزرگ، نه خیلی کوچک

این هم خودش نکته ای جالب و مهم است. سنگ هایی که برای سنگسار استفاده می شوند، نباید هر سنگی باشند. یک ضابطه شرعی برای اندازه و نوع سنگ ها وجود دارد:

سنگ ها نباید آنقدر بزرگ باشند که محکوم با یک یا دو ضربه کشته شود، و نه آنقدر کوچک که اصلاً به آن سنگ نگویند. باید سنگ های متوسط و معمولی باشند که بتوان با آن ها ضربه زد اما نه به قصد کشتن سریع و ناگهانی.

این قانون، شاید برای ما عجیب به نظر بیاید، اما نشان می دهد که حتی در اجرای این حکم هم جزئیاتی برای رعایت یک چارچوب خاص وجود دارد.

کی سنگ را اول پرتاب می کند؟

حتی ترتیب شروع کننده های سنگسار هم مهم است و به این بستگی دارد که جرم چگونه ثابت شده باشد:

• اگر جرم با اقرار یا علم قاضی ثابت شده باشد: ابتدا حاکم شرع (یا همان قاضی که حکم را صادر کرده) سنگ می زند، و سپس بقیه مردم می توانند سنگ پرتاب کنند.
• اگر جرم با شهادت شهود ثابت شده باشد: در این حالت، اول خود شهود (همان چهار مرد عادل) باید سنگ بزنند، بعد حاکم شرع و پس از آن، دیگران. این ترتیب، مسئولیت شهود را در اثبات جرم پررنگ تر می کند.

تا کجا ادامه پیدا می کند؟

پرتاب سنگ تا زمانی ادامه پیدا می کند که فرد محکوم، جانش را از دست بدهد. بعد از فوت، برای او نماز میت می خوانند و او را دفن می کنند.

داستان فرار از گودال؛ آیا راه نجاتی هست؟

یکی از بحث های جالب و البته پر از نکته فقهی در مورد

حکم سنگسار، موضوع «فرار از گودال» است. فکرش را بکنید، فرد محکوم در حال اجرای حکم است و ناگهان موفق می شود از گودال فرار کند. در این صورت چه اتفاقی می افتد؟ آیا حکم متوقف می شود یا باید دوباره او را برگردانند؟ پاسخ به این سوال بستگی به این دارد که جرم چگونه ثابت شده باشد.

اگر جرم با اقرار ثابت شده باشد

اگر جرمی که به خاطر آن حکم سنگسار صادر شده، با اقرار خود محکوم (همان چهار بار اقرار) ثابت شده باشد، ماجرا فرق می کند. در این حالت:

اگر محکوم بعد از اصابت اولین سنگ موفق شود از گودال فرار کند و بگریزد، حکم سنگسار از او ساقط می شود و دیگر نیازی به بازگرداندن او و ادامه اجرای حکم نیست.

این فرار، به منزله «رجوع از اقرار» تلقی می شود. یعنی گویا فرد از اعترافش برگشته است و چون مبنای حکم (یعنی اقرار) حالا متزلزل شده، حکم هم ساقط می شود. این یکی از آن سخت گیری هایی است که در فقه وجود دارد تا احتمال خطا و اشتباه در اجرای چنین حکم سنگینی به حداقل برسد.

اگر جرم با شهادت شهود ثابت شده باشد

حالا فرض کنید که جرم با شهادت چهار مرد عادل ثابت شده باشد (یعنی همان راه پر پیچ و خم شهادت شهود). در این صورت، ماجرا کاملاً متفاوت است:

• اگر محکوم از گودال فرار کند، او را دوباره بازمی گردانند به گودال.
• و اجرای حکم سنگسار مجدداً ادامه پیدا می کند تا زمان فوت محکوم.

چرا این تفاوت وجود دارد؟ چون در اینجا، مبنای اثبات جرم، اقرار خود فرد نیست که با فرار بتواند از آن رجوع کند. شهادت شهود یک دلیل مستقل است و فرار فرد نمی تواند صحت آن را زیر سوال ببرد. بنابراین، حکم به قوت خود باقی است و باید اجرا شود.

این جزئیات نشان می دهد که حتی در لحظه اجرای حکم، پیچیدگی های حقوقی و فقهی زیادی وجود دارد که باید به دقت رعایت شوند. فرار از گودال، یکی از این موارد است که می تواند سرنوشت اجرای حکم را تغییر دهد، البته به شرطی که جرم از طریق اقرار ثابت شده باشد.

سنگسار در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲؛ تغییرات مهمی که باید بدانید

همان طور که دیدیم، بحث «

حکم سنگسار چگونه اجرا می شود» فقط به مراحل فیزیکی و ظاهری ختم نمی شود، بلکه پای قوانین و ماده ها هم به میان می آید. در ایران، قانون مجازات اسلامی مبنای اصلی احکام جزایی است. با اصلاحاتی که در سال 1392 در این قانون صورت گرفت، بخش هایی مربوط به رجم هم دستخوش تغییراتی شد که البته خیلی ها آن را «تحول» یا «تغییر اساسی» می دانند. بیایید با هم ببینیم قانون جدید چه می گوید.

ماده ۲۲۵ قانون مجازات اسلامی؛ اصل و تبصره هایش

ماده ۲۲۵ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ صراحتاً می گوید:

«حد زنا برای زانی محصن و زانیه محصنه رجم می باشد.»

یعنی اصل حکم سنگسار برای زنای محصن و محصنه همچنان پابرجاست و از بین نرفته است. اما یک نکته بسیار مهم در ادامه این ماده و در تبصره های آن وجود دارد که گشایشی در اجرای این حکم ایجاد کرده است:

• شرط «عدم امکان اجرای رجم»: این ماده می گوید که در صورت «عدم امکان اجرای رجم»، مجازات جایگزین خواهد داشت. منظور از عدم امکان اجرای رجم می تواند دلایل مختلفی داشته باشد. مثلاً مصلحت عمومی، نبود امکانات فیزیکی مناسب برای اجرای حکم (که این معمولاً می تواند به تشخیص رئیس قوه قضائیه باشد) یا شرایط خاص دیگری که اجرای رجم را ناممکن یا نامناسب می سازد. در واقع، این عبارت یک راه فرار قانونی برای قضات ایجاد می کند تا بتوانند به سمت مجازات های جایگزین بروند.

تبدیل حکم؛ شلاق یا اعدام به جای سنگسار

مهم ترین بخش ماده ۲۲۵، امکان تبدیل حکم است که بستگی به نحوه اثبات جرم دارد:

1. اگر جرم با «بینه» (شهادت شهود) ثابت شده باشد:
   • در صورت عدم امکان اجرای رجم، دادگاه صادرکننده حکم قطعی می تواند پیشنهاد «اعدام» زانی محصن و زانیه محصنه را بدهد.
   • البته این پیشنهاد حتماً باید با «موافقت رئیس قوه قضائیه» همراه باشد.
2. اگر جرم از «ادله دیگر» (مانند اقرار یا علم قاضی) ثابت شده باشد:
   • در صورت عدم امکان اجرای رجم، دادگاه صادرکننده حکم قطعی می تواند پیشنهاد «صد ضربه شلاق» برای هر کدام از طرفین را بدهد.
   • این پیشنهاد نیز حتماً باید با «موافقت رئیس قوه قضائیه» همراه باشد.

می بینید که این تغییرات، دست قاضی و سیستم قضایی را برای انتخاب مجازات جایگزین، به ویژه در شرایطی که امکان اجرای رجم نباشد، باز گذاشته است. این یعنی دیگر الزام و اجباری برای اجرای فیزیکی سنگسار وجود ندارد و می توان آن را تبدیل کرد.

رویکرد جدید قضایی و تلاش برای جایگزینی

در سال های اخیر، با توجه به فشارها و انتقادات بین المللی و همچنین تلاش های داخلی، رویکرد قضایی در ایران به سمت کاهش اجرای حکم سنگسار و گرایش به مجازات های جایگزین حرکت کرده است. بخشنامه ها و دستورالعمل هایی از سوی رؤسای قوه قضائیه صادر شده که قضات را به سمت استفاده از ظرفیت ماده ۲۲۵ و تبدیل حکم رجم تشویق می کند. این موضوع نشان دهنده یک رویکرد محتاطانه تر و تلاش برای هماهنگی بیشتر با موازین حقوق بشری در عین رعایت اصول فقهی است.

در واقع، اگرچه حکم رجم همچنان در قانون ما وجود دارد، اما با تمهیدات قانونی جدید و رویکردهای قضایی فعلی، عملاً اجرای فیزیکی آن به ندرت اتفاق می افتد و بیشتر به سمت مجازات های جایگزین سوق داده می شود.

جمع بندی و کلام آخر

خب، با هم نگاهی جامع به فرآیند پیچیده و دقیق اجرای حکم سنگسار انداختیم و فهمیدیم

حکم سنگسار چگونه اجرا می شود. دیدیم که از تعریف اولیه «زنای محصن و محصنه» گرفته تا شرایط سختگیرانه اثبات جرم (مثل چهار بار اقرار یا شهادت چهار شاهد عادل که واقعاً چیزی شبیه معجزه است)، همه و همه پر از جزئیات و ظرافت های حقوقی و فقهی هستند.

مراحل آماده سازی محکوم، نحوه قرار گرفتن در گودال، تفاوت عمق گودال برای زن و مرد، اندازه خاص سنگ ها و حتی ترتیب شروع کنندگان سنگسار، هر کدام آداب و قواعد مشخصی دارند. همچنین، یاد گرفتیم که اگر فردی که جرمش با اقرار ثابت شده، در حین اجرا از گودال فرار کند، حکمش ساقط می شود، در حالی که در اثبات با شهادت شهود، این امکان وجود ندارد.

مهم تر از همه، با تغییرات قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲ و ماده ۲۲۵ آن آشنا شدیم. این ماده، با وجود حفظ اصل حکم رجم، راه را برای «تبدیل حکم» به اعدام یا صد ضربه شلاق، با پیشنهاد دادگاه و موافقت رئیس قوه قضائیه، باز کرده است. این تغییرات و رویکرد جدید قضایی، نشان می دهد که سیستم حقوقی ما به سمت احتیاط بیشتر و کاهش اجرای فیزیکی این مجازات حرکت می کند و عملاً امکان تبدیل آن فراهم شده است.

در نهایت، باید گفت که این موضوعات حقوقی بسیار حساس و پیچیده هستند و نیاز به دانش تخصصی دارند. اگر سوالی در این زمینه دارید یا به مشاوره حقوقی نیاز پیدا کردید، بهتر است حتماً با متخصصان و وکلای پایه یک دادگستری مشورت کنید تا اطلاعات دقیق و به روز را دریافت کنید.