ایا مهریه ای که بخشیده شده قابل برگشت است

مهریه ای که یک خانم بخشیده، همیشه قابل برگشت نیست. اینکه بتوانید مهریه بخشیده شده را پس بگیرید یا نه، بستگی به این دارد که چطور و با چه شرایطی آن را بخشیده اید. در برخی موارد مثل هبه عین معین یا بذل در طلاق خلع (در مدت عده)، امکان رجوع وجود دارد، اما در ابراء یا صلح، معمولا راهی نیست. حالا بیایید کمی درباره این موضوع پیچیده اما مهم، مفصل تر و به زبان خودمانی صحبت کنیم.

خیلی وقت ها تو زندگی مشترک، اتفاقات پیش بینی نشده ای میفته. شاید از سر عشق و علاقه زیاد، شاید برای اینکه زندگی از یه بحران رد بشه، یا حتی برای رسیدن به یه توافق مثل طلاق یا حق حضانت فرزند، خانمی تصمیم بگیره از مهم ترین حق مالیش، یعنی مهریه، بگذره و اون رو به همسرش ببخشه. اما زندگی همیشه روی یک پاشنه نمی چرخه و گاهی وقتا آدم از تصمیم هایی که گرفته پشیمون میشه. اینجا سؤال بزرگی پیش میاد: «آیا مهریه ای که بخشیده شده، قابل برگشت است؟» جواب این سؤال اونقدرها هم ساده نیست و مثل خیلی از مسائل حقوقی دیگه، کلی اما و اگر داره. بیاین با هم قدم به قدم این موضوع رو بررسی کنیم تا کاملاً شفاف بشه که چه موقع میشه مهریه بخشیده شده رو پس گرفت و چه موقع نه.

اصلا مهریه چیه و حق و حقوق زن روش چطوریه؟

قبل از اینکه بریم سراغ بخشیدن و پس گرفتن، خوبه بدونیم مهریه اصلاً چی هست و چرا انقدر تو زندگی مشترک اهمیت داره. تو قانون خودمون، مهریه یه تعهد مالیه که مرد موقع ازدواج (عقد دائم یا موقت) به زن میده. این تعهد میتونه پول باشه، سکه باشه، یه ملک یا حتی هر چیز دیگه ای که ارزش مالی داشته باشه و زن و شوهر سرش توافق کرده باشن.

نکته مهم اینجاست که به محض اینکه خطبه عقد خونده میشه، زن مالک مهریه میشه. یعنی چی؟ یعنی دیگه اون مهریه مال خودشه و اختیار کامل داره که هر کاری دلش خواست باهاش بکنه. میتونه از شوهرش بخواد که مهریه رو بهش بده، میتونه اون رو ببخشه، میتونه به کسی دیگه منتقلش کنه یا حتی اگه خودش خواست، یه جایی سرمایه گذاریش کنه. این مالکیت کامل، همون چیزیه که به زن این حق رو میده که مهریه اش رو ببخشه. اما آیا این بخشش همیشه برگشتنیه؟ اینجاست که ماجرا پیچیده میشه.

بخشش مهریه یعنی چی؟ (بذل مهریه)

وقتی میگیم «بخشش مهریه» یا «بذل مهریه»، یعنی زن از اون حقی که به محض عقد صاحبش شده بود، چشم پوشی می کنه. انگار که میگه: «من دیگه این طلب رو از تو ندارم.» این کار میتونه دلایل خیلی مختلفی داشته باشه، از سر عشق و علاقه بی اندازه که زن میخواد زندگی بدون دغدغه مالی برای همسرش بسازه، تا دلایل منطقی تر یا حتی تلخ تر مثل توافق برای طلاق یا گرفتن حق حضانت فرزند. بعضی وقتا هم زن مهریه اش رو میبخشه تا بتونه یه حق دیگه از مرد بگیره، مثلاً حق طلاق.

مهم ترین نکته اینه که هر جوری که مهریه بخشیده بشه، باید مستندسازی بشه. یعنی چی؟ یعنی بهتره که این بخشش رو به صورت کتبی و رسمی ثبت کنین. بخشش شفاهی هم میتونه اعتبار داشته باشه، اما اثباتش تو دادگاه مثل پیدا کردن سوزن تو کاه میمونه! پس همیشه یادتون باشه، اگه قرار به بخشش شد، حتماً تو یه دفتر اسناد رسمی یا حداقل با یک سند دست نویس معتبر و امضای شهود این کار رو انجام بدین.

انواع حقوقی بخشش مهریه و اینکه میشه ازشون برگشت یا نه؟

حالا میرسیم به اصل مطلب! اینکه آیا مهریه بخشیده شده رو میشه پس گرفت یا نه، کاملاً بستگی به این داره که از چه راه قانونی بخشیده شده باشه. تو قانون ما، چند نوع روش برای بخشش مهریه وجود داره که هر کدوم قواعد خاص خودشون رو دارن و امکان برگشت ازشون متفاوته.

ابراء ذمه زوج؛ خداحافظی قطعی با مهریه

اولین روش که خیلی هم رایجه و البته قطعی ترین راه برای بخشش مهریه است، «ابراء ذمه زوج» نام داره. ابراء یعنی چی؟ به زبان ساده، یعنی زن طلبش رو از مرد «ساقط می کنه». مثل این میمونه که شما از کسی پول طلبکارید و بهش میگید «من دیگه این پول رو ازت نمی خوام و بری الذمه هستی.»

طبق ماده 289 قانون مدنی، «ابراء عبارت از این است که داین از حق خود به اختیار صرف نظر کند.» وقتی زن مهریه اش رو ابراء می کنه، دیگه اون مهریه به طور کامل از گردن مرد ساقط میشه و مرد هیچ تعهدی برای پرداخت اون نداره.

اگه مهریه به صورت «ابراء ذمه زوج» بخشیده بشه، دیگه به هیچ وجه نمیشه ازش رجوع کرد. یعنی مهریه بخشیده شده به این روش، برای همیشه برگشت ناپذیره.

فرقی نمی کنه که این ابراء تو دفترخونه ثبت شده باشه یا به صورت دست نویس و رسمی باشه، همین که اراده زن بر ساقط شدن دین مرد باشه، کافیه. البته توصیه اکید می کنیم که همیشه این جور مسائل رو رسمی و با کمک وکیل انجام بدید تا بعداً دردسر ساز نشه.

هبه مهریه؛ بخششی که شاید برگشتنی باشه!

«هبه مهریه» یکی دیگه از راه های بخشش مهریه است که پیچیدگی های بیشتری داره و امکان رجوع از اون (پس گرفتن مهریه بخشیده شده) تا حدی وجود داره. هبه یعنی چی؟ طبق ماده 795 قانون مدنی، «هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به کس دیگری تملیک می کند.» یعنی زن مهریه اش رو به عنوان هدیه یا بخشش رایگان به شوهرش میده.

اما مهم ترین نکته تو هبه مهریه اینه که مهریه «عین معین» بوده یا «دین»؟

هبه دین (مهریه ای که پول یا سکه است)

اکثر مهریه ها از نوع دین هستن، یعنی مثلاً 110 سکه بهار آزادی یا مبلغ مشخصی وجه نقد. تو این حالت، طبق ماده 806 قانون مدنی که میگه «هر گاه داین طلب خود را به مدیون ببخشد، حق رجوع ندارد.» یعنی اگر زن، طلبی که از مرد (همون مهریه) داشته رو بهش هبه کنه، دیگه نمیتونه از این هبه رجوع کنه و مهریه بخشیده شده در این حالت قابل برگشت نیست.

هبه عین معین (مهریه ای که ملک، ماشین یا چیز مشخصیه)

اما اگه مهریه یه «عین معین» باشه، مثلاً دو دانگ از یک خونه مشخص یا یک ماشین با پلاک مشخص، شرایط کمی فرق می کنه. تو این موارد، زن میتونه از هبه خودش رجوع کنه و مهریه رو پس بگیره، البته به شرط اینکه شرایط خاصی وجود داشته باشه:

* وجود عین موهوبه: یعنی اون ملک یا ماشین هنوز دست شوهر باشه و شوهر اون رو نفروخته باشه یا به کس دیگه منتقل نکرده باشه. اگه شوهر اون رو فروخته یا از بین برده باشه، دیگه نمیشه رجوع کرد.
* عدم خروج از مالکیت متهب (کسی که هدیه رو گرفته): یعنی شوهر اون مال رو به اسم خودش داشته باشه و به کس دیگه منتقل نکرده باشه.
* عدم فوت واهب یا متهب: اگه زن (واهب) یا مرد (متهب) فوت کرده باشن، دیگه امکان رجوع نیست.

پس اگه همه این شرایط فراهم باشه، زن میتونه از هبه عین معین خودش رجوع کنه و مهریه بخشیده شده رو پس بگیره.

هبه معوض و غیرمعوض

یه تقسیم بندی دیگه هم تو هبه وجود داره:

* هبه غیرمعوض: یعنی زن بدون اینکه در ازای بخشش مهریه چیزی از شوهرش بگیره، اون رو هبه می کنه. تو این حالت (اگه مهریه عین معین باشه و شرایط بالا رو داشته باشه)، معمولاً میشه رجوع کرد.
* هبه معوض: یعنی زن مهریه رو در ازای دریافت چیزی از شوهرش هبه می کنه. مثلاً میگه مهریه ام رو میبخشم به شرط اینکه حق طلاق رو به من بدی یا حضانت بچه ها رو قبول کنی. اگه شوهر اون عوض رو بده و اون توافق به صورت رسمی و معتبر انجام شده باشه، دیگه زن نمیتونه از هبه رجوع کنه.

اقرار به وصول مهریه؛ وقتی میگید مهریه رو گرفتم…

«اقرار به وصول مهریه» یعنی زن تو یه سند رسمی (مثل دفترخونه) یا تو دادگاه، رسماً اعلام می کنه که مهریه اش رو از شوهرش گرفته و دیگه هیچ طلبی بابت مهریه نداره. این اقرار، مدرک خیلی قوی ای محسوب میشه و طبق ماده 70 قانون ثبت، اقرار در اسناد رسمی به طور کامل معتبره.

اثبات اینکه اقرار به وصول مهریه، صوری بوده و در واقع زن چیزی دریافت نکرده، فوق العاده دشواره. اما اگه زن بتونه با دلایل و مدارک محکم ثابت کنه که این اقرار در شرایط خاص (مثلاً با تهدید یا اجبار) بوده و دروغ بوده، اون وقت ممکنه بتونه دوباره مهریه رو مطالبه کنه. این کار خیلی پیچیده است و حتماً نیاز به کمک یک وکیل متخصص و کاربلد داره.

پس اگه قرار شد مهریه تون رو ببخشید، حواستون باشه که فرق بین اقرار به وصول و سایر روش ها چیه و چه عواقب حقوقی ای میتونه داشته باشه.

صلح مهریه؛ قراردادی که دو طرفه بسته میشه و سخته بشکنیش!

«صلح مهریه» یه روش دیگه برای بخشش مهریه است که معمولاً تو شرایطی استفاده میشه که زن و شوهر میخوان یه توافق قطعی و بدون امکان برگشت داشته باشن. عقد صلح، مثل یک قرارداد لازم الاجرا بین دو طرفه. یعنی چی؟ یعنی وقتی یه چیزی تو قالب عقد صلح انجام میشه، دیگه به راحتی نمیشه اون رو فسخ کرد.

پس وقتی زن و شوهر مهریه رو از طریق عقد صلح بخشیدن، این بخشش دیگه قابل رجوع نیست، مگر اینکه:

* تو خود قرارداد صلح از قبل شرط فسخ گذاشته باشن.
* هر دو طرف (زن و شوهر) با هم توافق کنن که صلح رو فسخ کنن.

صلح هم میتونه معوض باشه (در ازای دریافت چیزی) یا غیرمعوض (بدون دریافت چیزی). اما در هر دو حالت، چون عقد صلح لازم الاجراست، مهریه بخشیده شده به این روش دیگه قابل برگشت نیست و زن نمیتونه از پشیمانی بعد از بخشش مهریه، مهریه رو برگردونه.

بذل مهریه در طلاق خلع و مبارات؛ یه فرصت کوتاه برای پشیمونی!

«بذل مهریه» به طور خاص، تو طلاق های توافقی یا به قول حقوقی ها، «طلاق خلع» و «طلاق مبارات» کاربرد داره. تو این نوع طلاق ها، زن برای اینکه از شوهرش طلاق بگیره، یه مالی رو به مرد میبخشه. این مال میتونه همون مهریه خودش باشه یا مال دیگه. تو این حالت میگن زن مهریه اش رو «بذل» کرده.

حالا سوال اینجاست که آیا تو این شرایط میشه از بذل مهریه برگشت؟ جواب «بله»، اما با یه شرط بزرگ!

اگه زن مهریه اش رو تو طلاق خلع یا مبارات بذل کرده باشه، فقط در طول «دوران عده» (مدتی که زن بعد از طلاق باید صبر کنه)، میتونه از اون مال بذل شده (مهریه) رجوع کنه و اون رو پس بگیره.

اما نکته مهم اینجاست که اگه زن تو دوران عده رجوع کنه و مهریه اش رو پس بگیره، طلاق از نوع «بائن» (که مرد بعدش نمیتونه رجوع کنه) به طلاق «رجعی» تبدیل میشه. این یعنی مرد هم حق پیدا می کنه که تو همون دوران عده، به زن رجوع کنه و زندگی مشترک رو از سر بگیره. پس اگه شما فقط طلاق می خواستید و نمیخواستید به زندگی برگردید، رجوع از بذل مهریه می تونه همه چیز رو خراب کنه. بعد از تموم شدن دوران عده، دیگه امکان رجوع از بذل مهریه نیست و مهریه بخشیده شده کاملاً از بین رفته.

خلاصه کنیم؛ در چه صورت میشه مهریه بخشیده شده رو پس گرفت؟

پس با این توضیحات مفصل، اگه بخوایم یه جمع بندی کنیم و ببینیم دقیقاً تو چه شرایطی میشه مهریه بخشیده شده رو پس گرفت، باید به موارد زیر اشاره کنیم:

* هبه مهریه به صورت عین معین و غیرمعوض:
* یعنی مهریه شما یه چیز مشخص مثل ملک یا ماشین بوده.
* اون رو به عنوان هدیه و بدون گرفتن چیزی در مقابلش بخشیدین.
* و مهم تر از همه، اون عین (ملک یا ماشین) هنوز دست شوهرتون باشه و خودش نفروخته باشه یا به کس دیگه نداده باشه.
* همچنین خودتون و شوهرتون هم در قید حیات باشین.
* بذل مهریه در طلاق خلع و مبارات:
* فقط و فقط در طول مدت «عده» طلاق می تونید رجوع کنید.
* یادتون باشه که با این کار، حق رجوع مرد هم به شما برمی گرده.
* اثبات صوری بودن اقرار به دریافت مهریه:
* این مورد خیلی سخته و نیاز به مدارک قوی و اثبات در دادگاه داره. یعنی باید بتونید ثابت کنید که وقتی گفتید مهریه رو گرفتید، واقعاً نگرفته بودید و اون اقرار فقط یک ظاهر بوده. این کار بدون کمک وکیل متخصص تقریباً غیرممکنه.

چه وقت مهریه بخشیده شده دیگه برگشتنی نیست؟

همونقدر که دونستن موارد قابل رجوع مهمه، فهمیدن اینکه تو چه شرایطی دیگه هیچ راهی برای پس گرفتن مهریه بخشیده شده نیست، ضروری تره تا تصمیم اشتباه نگیرید:

* ابراء ذمه زوج: وقتی مهریه رو ابراء می کنید، برای همیشه از دست رفته.
* هبه مهریه به صورت دین: اگه مهریه سکه یا وجه نقد باشه و هبه شده باشه، قابل رجوع نیست.
* هبه معوض که عوض آن پرداخت شده باشد: اگه در ازای بخشش مهریه، شوهرتون کاری رو انجام داده یا مالی رو به شما داده باشه، دیگه نمیتونید رجوع کنید.
* صلح مهریه: عقد صلح، عقدی لازمه و قابل رجوع نیست (مگر با شروط خاص).
* اقرار به دریافت مهریه: اگه نتونید صوری بودن اقرارتون رو اثبات کنید، دیگه راهی نیست.
* بذل مهریه در طلاق خلع/مبارات پس از پایان مدت عده: بعد از تموم شدن عده، دیگه امکان رجوع از بذل مهریه وجود نداره.
* فوت مرد (در صورت هبه): اگه مردی که مهریه بهش هبه شده، فوت کنه، دیگه نمیشه از اون هبه رجوع کرد.

حرف آخر: قبل از بخشش مهریه خوب فکر کنید و مشاوره بگیرید!

همونطور که دیدید، موضوع بخشش مهریه و امکان پس گرفتن اون، پر از پیچیدگی های حقوقیه. یه تصمیم اشتباه تو این زمینه میتونه حقوق مالیتون رو برای همیشه از بین ببره. به خاطر همین، تاکید می کنیم:

* قبل از هرگونه تصمیم برای بخشش مهریه، حتماً با یک وکیل متخصص و کاربلد تو امور خانواده مشورت کنید. اونها میتونن با توجه به شرایط خاص شما، بهترین راه حل رو پیشنهاد بدن و جلوی ضررهای احتمالی رو بگیرن.
* اگه تصمیم به بخشش گرفتید، اهمیت ثبت رسمی اسناد بخشش رو دست کم نگیرید. یه سند رسمی، جلوی خیلی از مشکلات و ادعاهای آینده رو میگیره.
* کامل از پیامدهای حقوقی هر نوع بخششی که انتخاب می کنید، آگاه باشید. سوال بپرسید، تحقیق کنید و مطمئن بشید که همه جوانب رو سنجیدید.

نتیجه گیری

بخشش مهریه، چه از روی محبت باشه و چه برای حل کردن مشکلات، یه تصمیم مهم و حقوقیه که باید با چشم باز و آگاهی کامل گرفته بشه. دیدیم که پاسخ به سؤال ایا مهریه ای که بخشیده شده قابل برگشت است؟ یه بله یا خیر ساده نیست و کاملا به نوع بخشش بستگی داره. از ابراء که مثل یه بلیط یه طرفه می مونه، تا هبه و بذل تو طلاق خلع که ممکنه یه روزنه امید برای برگشت داشته باشن، هر کدوم قواعد خاص خودشون رو دارن.

یادتون باشه، هر مورد حقوقی، شرایط خاص خودش رو داره و این مطالب فقط برای اطلاع رسانی عمومیه. اگه شما هم تو این شرایط قرار گرفتید، برای اینکه بهترین و مطمئن ترین تصمیم رو بگیرید و از پشیمانی بعد از بخشش مهریه جلوگیری کنید یا راهی برای برگرداندن مهریه پیدا کنید، حتماً با یک مشاور حقوقی متخصص صحبت کنید.

سوالات متداول

آیا بخشش مهریه به صورت شفاهی اعتبار داره؟

بله، بخشش مهریه به صورت شفاهی هم از نظر قانونی اعتبار داره. اما اثباتش تو دادگاه فوق العاده سخته و ممکنه با مشکلات زیادی روبرو بشید. برای همین، همیشه توصیه میشه که هرگونه بخشش مهریه رو به صورت کتبی و رسمی، ترجیحاً در دفتر اسناد رسمی ثبت کنید تا هیچ جای ابهام یا انکار باقی نمونه.

اگر زن مهریه رو ببخشه و بعد مرد طلاق نده، آیا زن می تونه رجوع کنه؟

اینجا بستگی به نیت و نوع بخشش داره. اگه بخشش به قصد معوض (مثلاً در ازای طلاق) بوده و مرد طلاق رو انجام نده، زن می تونه به مهریه خودش رجوع کنه چون عوض (یعنی طلاق) محقق نشده. اما اگر بخشش از نوع ابراء یا هبه دین بوده، حتی با عدم طلاق هم امکان رجوع نیست.

تفاوت ابراء و هبه مهریه چیه؟

تفاوت اصلی اینه که ابراء یعنی شما دین و طلب خودتون رو از گردن مرد ساقط می کنید و این کار دیگه قابل برگشت نیست. اما هبه یعنی مهریه رو به عنوان هدیه به مرد میدید. هبه در شرایطی که مهریه عین معین باشه و بدون عوض داده شده باشه، قابل رجوعه. در واقع، ابراء یک عمل حقوقی یک طرفه و غیرقابل برگشته، ولی هبه یک عقد (قرارداد) دوطرفه است که در شرایط خاصی ممکنه قابل رجوع باشه.

مهریه در زمان عقد موقت بخشیده بشه، آیا قابل برگشت است؟

بله، قوانین مربوط به بخشش و رجوع از مهریه (ابراء، هبه و غیره) در عقد موقت هم کاملاً مشابه عقد دائم اعمال میشه. پس اینکه مهریه در عقد موقت بخشیده شده باشه یا دائم، تفاوتی در امکان رجوع نداره و بستگی به نوع بخشش داره.

آیا مرد می تونه زن رو مجبور به بخشش مهریه کنه؟

خیر، بخشش مهریه باید کاملاً با رضایت، اختیار و آزادی اراده خود زن باشه. اگه ثابت بشه که مرد زن رو برای بخشش مهریه مجبور کرده، یا زن تحت فشار و تهدید این کار رو کرده، اون بخشش از نظر قانونی باطل محسوب میشه و زن می تونه مهریه خودش رو مطالبه کنه. البته اثبات اجبار در دادگاه کار راحتی نیست و نیاز به شواهد و مدارک کافی داره.