سیاست آموزش عالی در چارچوب تقاضای جامعه ایران از دانشگاه

در یک پژوهش بررسی شد؛

به گزارش خبرگزاری سیپکس سیاستگذاری آموزش عالی برای توسعه اثربخش نهاد دانشگاه در ایران ناگزیر از شناخت تنوع و شدت تقاضا های مختلف جامعه ایران از نهاد دانشگاه است. بدون این شناخت سرمایه گذاری برای اصلاح و توسعه دانشگاه ها بدون توجه به وضعیت تقاضای پیش روی دانشگاه ها مؤثر نیست و سبب هدر رفت بیشتر منابع کشور خواهد شد.

پژوهشگران در مقاله ای با عنوان «سیاست آموزش عالی در چارچوب تقاضای جامعه ایران از دانشگاه» به این موضوع پرداخته اند که دانشگاه ها در بستر جامعه شکل می گیرند و کارکرد ها و مأموریت های آنها نیز متأثر از انتظارات و تقاضای اجتماعی اقتصادی و سیاسی جامعه به وجود می آید و تکامل می یابد.

ازاین رو گرچه مأموریت های آموزش پژوهش و خدمت در نوعی تلفیق و ترکیب با یکدیگر همواره ادامه داشته است ولی دانشگاه ها به طور شگرفی در تأکید خود بر این فرایند ها تغییر کرده اند.

* دانشگاه در خدمت پیشرفت معرفتی و فرهنگی جامعه

به زعم این پژوهش وابسته به اینکه جامعه چه تقاضا هایی از دانشگاه داشته در برخی از دوره های عمر دانشگاه مأموریت های این نهاد در خدمت پیشرفت معرفتی و فرهنگی جامعه بوده و در برخی از دوره های دیگر به ویژه دوره های متأخر این مأموریت ها در خدمت پیشرفت اقتصادی و منافع عمومی جامعه قرار گرفته است.

در این پژوهش آمده است که شناخت تقاضا های جامعه از نهاد دانشگاه از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا آنچه نهاد دانشگاه را به صورت طبیعی به جامعه پیوند می زند پاسخگویی دانشگاه به تقاضا های موجود جامعه است که خود را به صورت تناسب عرضه دانشگاه و تقاضای جامعه نشان می دهد.

از دیدگاه پژوهشگران این پژوهش دانشگاه ها وابسته به اینکه در چه زیستبومی قرار گرفته اند و با چه تقاضاهای سیاسی اقتصادی و اجتماعی از جامعه روبه رو هستند قابلیت ایفای مأموریت های مشخصی را دارند. این تقاضاهاست که تعیین می کند جامعه ایرانی در واقعیت و نه در مقام آرزو از دانشگاه مطلوب خود چه انتظاری دارد. 

به زعم این پژوهش با شناخت صحیح این تقاضاها می توان به این پرسش ها پاسخ داد که چرا برخی از مأموریت های توصیه شده به نهاد دانشگاه در ایران تاکنون پا نگرفته و چرا برخی دیگر از مأموریت ها رونق تام و تمام یافته است. 

* سیاستگذاری آموزش عالی در ایران در حوزه اجتماعی

این پژوهش نشان داد نهاد دانشگاه در ایران با طیف وسیعی از تقاضا های متنوع اجتماعی اقتصادی و سیاسی مواجه است که هریک امکان تحقق مأموریت های خاصی را برای دانشگاه ایرانی مطلوب و ممکن می سازد. بر این اساس به نظر می رسد سیاستگذاری آموزش عالی در ایران در حوزه اجتماعی با تقاضا های متنوع مردم از دانشگاه مبنی بر تأمین معیشت بهبود منزلت ارتقای فرهیختگی و زمینه سازی برای خدمت به جامعه مواجه است.

به زعم این پژوهش این موضوع امکان توسعه طیف متنوعی از مأموریت های اجتماعی را برای دانشگاه های ایرانی فراهم می سازد. اما ازسوی دیگر با توجه به رکود فناورانه و ظرفیت پایین جذب و علم و فناوری در کشور به تبع اقتصاد دولتی نفتی غلبه بازار های شبه انحصاری و غیررقابتی و نیز بنگاه های اقتصادی رقابت ناپذیر و رانتی به نظر می رسد سیاستگذاری آموزش عالی در ایران مسیر دشواری را برای تحقق مأموریت های پیشرفته تر دانشگاه ها در حوزه اقتصادی بر عهده دارد.

* تجاری سازی دانش و گسترش کارآفرینی دانشگاهی

این پژوهش توضیح می دهد که توسعه فناوری تجاری سازی دانش و گسترش کارآفرینی دانشگاهی از جمله این مأموریت هاست که به رغم تکرار پربسامد آنها در اسناد بالادستی و اظهارات مسئولان و علاقه مندان آموزش عالی کشور به نظر نمی رسد زمینه تحقق و تقاضای آنها در نظام اقتصادی فعلی کشور فراهم باشد.

در پایان از جمله دلالت های سیاستی پژوهش حاضر را می توان ضرورت تغییر نقطه اثر سیاست های توسعه دانش بنیان کشور از تمرکز بر اصلاح یا تقویت طرف عرضه علم و فناوری یعنی دانشگاه و نهاد های علمی به تمرکز بر اصالح و تقویت تقاضای علم و فناوری در بخش های متقاضی یعنی نهاد های اجتماعی اقتصادی و سیاسی جامعه عنوان کرد.

در این پژوهش آمده است که سرمایه گذاری بیشتر برای توسعه طرف عرضه شکاف بین عرضه و تقاضای علم و فناوری را در کشور تشدید کرده تلاش برای کاربردی سازی بیشتر طرف عرضه نیز عمال ثمره ای نخواهد داشت و صرفا نقاط قوت علمی کشور را تضعیف خواهد کرد.

با توجه به یافته های این پژوهش پیشنهاد می شود تلاش ها برای توسعه دانش بنیان کشور بر ارتقای تقاضای علم و فناوری در بخش های اقتصادی و سیاسی متمرکز شود.

این پژوهش به کوشش امیر شهسواری (استادیار آموزش عالی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی) و مهدی مهدوی (دکتری آموزش عالی دانش آموخته دانشگاه شهید بهشتی تهران) انجام شده است.