شکل امروزی مراسم نوروز خوانی

شاید براتون سوال باشه که نوروزخوانی که از قدیم الایام بخشی از فرهنگ نوروز ما ایرانی ها بوده، این روزها چه شکلی پیدا کرده و آیا اصلاً هنوز اجرا می شه؟ نوروزخوانی امروزه بیشتر به سمت اجراهای نمایشی و نمادین رفته و کمتر شاهد شکل سنتی و دوره گردی اون هستیم، اما همچنان در بعضی مناطق حال وهوای خاص خودش رو داره و زنده نگه داشته شده. این آیین باستانی که ریشه های عمیقی در فرهنگ ما داره، با گذشت زمان و تغییر سبک زندگی، راه خودش رو برای بقا در دنیای مدرن پیدا کرده و تغییراتی رو به خودش دیده که شناختشون خالی از لطف نیست.

اصلاً بیایید یه سفر کنیم به دل تاریخ و ببینیم این سنت دیرینه که با خودش بوی بهار و تازگی می آورد، چطور از کوچه پس کوچه های پرگل گذشته به جشنواره ها و صحنه های امروزی رسیده. نوروزخوانی فقط یه مراسم ساده نبوده، بلکه یه پیام رسان بوده، یه صدای آشنا که می گفته بهار اومده! و دل ها رو شاد می کرده. اما خب، زمانه عوض شده و این رسم هم ناچار شده خودش رو با تغییرات جامعه وفق بده. حالا با هم دقیق تر بررسی می کنیم که این مراسم اصیل، چه تغییراتی رو تجربه کرده و توی این روزها، کجا و به چه شکلی می تونیم پیداش کنیم.

از دیروز تا امروز، نوروز خوانی در گذر زمان: یه سفر به ریشه ها

نوروزخوانی یکی از اون سنت های قشنگ و کهنیه که سالیان سال توی ایران ما، پیش قراول عید نوروز و اومدن بهار بوده. یه زمانی، همین که بوی اسفند به مشام می رسید و هوا کم کم بوی تازگی می گرفت، چشم مون دنبال نوروزخوان ها بود که با ساز و آوازشون، خبر رسیدن سال نو رو می آوردن. این آیین، فقط یه اجرای ساده نبوده، بلکه پر از معنی و مفهوم بوده؛ مژده نو شدن طبیعت، امید به سالی پربرکت و تازه شدن زندگی. حالا سوال اینجاست که این رسم قدیمی، چطوری تونسته خودش رو توی این دنیای پرسرعت و مدرن نگه داره؟ آیا هنوز هم همون شکلیه که توی قصه ها می شنیدیم یا نه، حسابی تغییر کرده؟

دیدن این تحولات و فهمیدن اینکه چطور یه سنت باستانی تونسته با تغییرات جامعه خودش رو تطبیق بده، خیلی مهمه. این نشون می ده که فرهنگ ما چقدر پویاست و چطوری می تونه خودش رو با شرایط جدید وفق بده، بدون اینکه ریشه هاش رو فراموش کنه. از روستاهای شمال گرفته تا شهرهای بزرگ، نوروزخوانی همیشه جایی توی قلب مردم داشته، حتی اگه شکل و شمایلش عوض شده باشه. این تغییرات هم نشون می ده که چقدر دغدغه حفظ این میراث رو داشتیم و داریم.

نوروز خوانی سنتی: چطور بود و چی کار می کرد؟

اگه بخوایم از نوروزخوانی سنتی بگیم، باید برگردیم به سال ها پیش، اون وقتا که خبری از تلویزیون و رادیو و اینترنت نبود. نوروزخوان ها آدمایی بودن که با یه چوب توی دستشون و یه کوله پشتی روی دوششون، از میون روستاها و محله ها می گذشتن. اونا معمولاً از ۱۵ روز مونده به عید یا از اواخر اسفند کارشون رو شروع می کردن. وظیفه شون چی بود؟ خبر رسوندن! خبر اینکه زمستون تموم شده، بهار داره می آد و سال نو نزدیکه. آوازشون آهنگین بود و شعرهاشون پر از وصف طبیعت، تازگی و گاهی هم مدح اهل بیت (ع) و بزرگان.

خاستگاه اصلی این رسم رو می گن مناطق البرز شمالی بوده، یعنی گیلان و مازندران. نوروزخوان ها اون موقع فقط برای دل خودشون نمی خوندن، بلکه مژدگانی هم می گرفتن. مردم هم از ته دل بهشون پول، شیرینی، گردو یا هرچی که داشتن می دادن تا هم شگون داشته باشه و هم به نوعی حق زحمت این پیام آوران بهار رو داده باشن. این رسم در واقع یه جور موسیقی نواحی فولکلور بود که نه فقط خبر می آورد، بلکه شور و هیجان رو هم به خونه ها می آورد. مقایسه اش با نوروزخوانی امروز مثل مقایسه یه نامه با ایمیله؛ هر دو پیام رسانن، ولی راه و رسمشون حسابی فرق کرده.

چرا نوروز خوانی اینقدر تغییر کرده؟ دلایل اصلی تحولاتش

خب، می رسیم به این سوال مهم که اصلاً چرا نوروزخوانی شکلش عوض شده؟ داستان از این قراره که جامعه ما هم مثل بقیه دنیا، تغییرات بزرگی رو تجربه کرده. این تغییرات مثل موجی بوده که روی خیلی از سنت ها و رسوم تاثیر گذاشته و نوروزخوانی هم از این قاعده مستثنی نبوده.

زندگی شهری و تغییر شغل ها: خداحافظی با مژدگانی

اولین دلیل بزرگی که می شه بهش اشاره کرد، شهرنشینی و مهاجرت مردم از روستاها به شهره. یه زمانی، بیشتر مردم توی روستاها زندگی می کردن و کارشون کشاورزی و دامداری بود. نوروزخوان ها هم با گشتن توی روستاها و خبررسانی، بخشی از امرار معاششون رو تامین می کردن و مردم هم بهشون مژدگانی می دادن. اما حالا، با گسترش شهرها و تغییر نوع مشاغل، دیگه اون ارتباط نزدیک و روزانه بین نوروزخوان و اهالی خونه از بین رفته. کمتر کسی تو شهرها مژدگانی می ده یا اصلاً می دونه نوروزخوان چیه و کارش چیه. دیگه کسی هم نیست که بخواد درآمدش رو از این راه کسب کنه.

تغییر الگوهای درآمدی هم تاثیر زیادی داشته. قبلاً مژدگانی دادن یه سنت ریشه دار بود، اما حالا مردم به شکل دیگه ای برای عید آماده می شن و این بخش از مراسم کم رنگ شده. زندگی مدرن و مشغله هاش باعث شده که مردم کمتر وقت و حوصله این مراسمات رو داشته باشن و نوروزخوانی نتونه مثل قدیم منبع درآمدی برای افراد باشه.

رسانه ها و دنیای جدید: وقتی دیگه پیام رسان لازم نیست

یه دلیل مهم دیگه، ظهور رسانه های جمعی و فناوری های جدیده. قدیم ها نوروزخوان ها بودن که خبر اومدن بهار رو می آوردن. مردم برای فهمیدن زمان سال تحویل و خبرای نوروزی، چشم به راه اونا بودن. اما حالا با وجود رادیو، تلویزیون، اینترنت و شبکه های اجتماعی، هر خبری رو می شه توی یک چشم به هم زدن فهمید. دیگه لازم نیست کسی در خونه ها رو بزنه و با آواز خبر بده. این یعنی اون کارکرد اصلی و پیام رسانی نوروزخوانی، حسابی کم رنگ شده.

جهانی شدن هم تاثیر خودش رو داشته. مردم به سرگرمی های متنوع تری دسترسی دارن و ذائقه هاشون عوض شده. دیگه یه آواز ساده مثل گذشته، نمی تونه اون جذابیت رو برای همه داشته باشه. حالا باید نوروزخوانی خودش رو با شکل های جدیدی نشون بده تا توی این دنیای پر از رقابت سرگرمی، دوام بیاره.

سنت هایی که سینه به سینه منتقل نشدند: از یاد رفتن نغمه ها

یکی از بزرگ ترین چالش ها برای حفظ هر سنتی، انتقال اون از نسلی به نسل بعده. متاسفانه، توی نوروزخوانی هم این اتفاق افتاده. خیلی از نوروزخوان های قدیمی، اشعار، نغمات و شیوه های اجرای این آیین رو با خودشون به گور بردن. نسل های جدید هم کمتر علاقه ای به یادگیری این سنت ها نشون دادن یا فرصتی برای یادگیری نداشتن.

همین باعث شده که دانش سینه به سینه منتقل نشه و خیلی از جنبه های اصیل نوروزخوانی فراموش بشن. پیدا کردن کسی که بتونه شعرها رو با همون لهجه و آهنگ قدیمی بخونه، یا اون سازها رو بزنه، روز به روز سخت تر می شه. این اتفاق، یعنی نوروزخوانی دیگه نمی تونه مثل گذشته به صورت خودجوش و مردمی ادامه پیدا کنه و نیاز به حمایت و احیای جدی تر داره.

نوروز خوانی امروز: چه شکلیه و چه ویژگی هایی داره؟

بعد از همه این تحولات، نوروزخوانی هم بی کار ننشسته و برای بقای خودش، شکل و شمایل جدیدی پیدا کرده. دیگه مثل قدیم نیست که نوروزخوان ها تک وتنها توی کوچه ها راه بیفتن و آواز بخونن. امروز نوروزخوانی بیشتر جنبه نمادین و نمایشی پیدا کرده، اما هنوز هم زنده است و حال و هوای خودش رو داره.

از آیین به نمایش: وقتی نوروز خوانی روی صحنه می ره

امروزه، نوروزخوانی رو بیشتر توی جشنواره ها، همایش ها و رویدادهای فرهنگی می بینیم. مثلاً توی ایام نوروز، یا همایش های میراث فرهنگی، گروه هایی از نوروزخوان ها روی صحنه می رن و این آیین رو برای مردم اجرا می کنن. حتی توی بعضی از پارک ها، مراکز خرید بزرگ یا موزه ها هم می تونیم شاهد اجرای نمایش های آیینی نوروزخوانی باشیم.

توی این اجراها، سازمان ها و نهادهای دولتی یا خصوصی نقش مهمی دارن. اونا هستن که این مراسم رو سازماندهی می کنن و بهش شکل رسمی تری می دن. هدفشون هم اغلب جذب گردشگر و نشون دادن این سنت زیبا به مردم و مخصوصاً خارجی هاست. این طوری نوروزخوانی از یه رسم مردمی و معیشتی، به یه نمایش فرهنگی تبدیل شده که بُعد دیداری و شنیداری اش خیلی مهمه.

نوروزخوانی امروز بیشتر به یه کارناوال شادی می مونه؛ جایی که شعر، موسیقی و نمایش دست به دست هم می دن تا لحظات قشنگی رو برای ما بسازن.

نوروزخوان های جدید: هنرمندانی متفاوت

قدیم ها نوروزخوان ها آدمای ساده ای از همون محل بودن که فقط صدا و ذوق داشتن. اما نوروزخوان های امروز فرق دارن. خیلی هاشون اعضای گروه های هنری، دانشجویان رشته های موسیقی یا گروه های ثبت شده میراث فرهنگی هستن. اونا نوروزخوانی رو به شکل حرفه ای اجرا می کنن و اغلب دانش آکادمیک هم در این زمینه دارن.

این تغییر باعث شده که نوروزخوانی از اون حالت خودجوش و روستایی فاصله بگیره و به یه فعالیت هنری سازمان یافته تبدیل بشه. دیگه خبری از اون پیام آور دوره گرد نیست که دنبال مژدگانی باشه؛ حالا نوروزخوان یه هنرمنده که روی صحنه می آد و برای مخاطبانش اجرا می کنه. ارتباط شخصی و عمیق با ساکنین محله ها کمتر شده و جاش رو به ارتباط با تماشاگرانی داده که برای دیدن یه اجرای هنری اومدن.

محتوا و اشعار: همون قدیمیا، با کمی چاشنی جدید؟

شعرها و محتوای نوروزخوانی هم با گذشت زمان، آب ورنگ جدیدی به خودش گرفته. هنوز هم از اشعار کهن استفاده می شه، اما گاهی اوقات محتوای جدیدتر، با مضامین اجتماعی یا پیام های عمومی هم بهشون اضافه می شه. نوروزخوان ها سعی می کنن با استفاده از سازهای متنوع و دکوراسیون مناسب، جذابیت بصری و شنیداری اجراها رو بالا ببرن تا برای مخاطب امروز هیجان انگیزتر باشه.

این اشعار، که قبلاً بیشتر جنبه مژده رسانی یا مدح داشتند، حالا ممکنه کمی رنگ و بوی آموزشی یا حتی طنز هم بگیرن. هدف اینه که هم اصالت کار حفظ بشه و هم با ذائقه مخاطب امروز همخوانی داشته باشه. به نوعی، نوروزخوانی امروز شده تلفیقی از سنت و مدرنیته.

نوروز خوانی اصیل، هنوزم زنده ست؟ کجاها می تونیم پیداش کنیم؟

با همه این تغییرات، آیا هنوز هم می تونیم نوروزخوانی رو با همون شکل نسبتاً سنتی و اصیلش پیدا کنیم؟ خوشبختانه بله! توی بعضی از مناطق روستایی و دورافتاده، هنوز هم این آیین با همون حال وهوای قدیم، هرچند محدودتر، اجرا می شه. مناطقی مثل شاهرود، بخش هایی از گیلان و مازندران، و بعضی روستاهای البرز، هنوز هم میزبان نوروزخوان هایی هستن که سعی می کنن این سنت رو زنده نگه دارن.

البته باید بگم که حتی توی این مناطق هم نوروزخوانی کاملاً مثل قدیم نیست و تغییراتی رو تجربه کرده. مثلاً شاید دیگه اون مژدگانی های نقدی یا جنسی به همون شکل قدیم نباشه، یا تعداد نوروزخوان ها خیلی کمتر شده باشه. اما اصل قضیه، یعنی آوازخوانی و خبررسانی اومدن بهار، هنوز هم پابرجاست. تفاوت های منطقه ای هم توی این بقایا دیده می شه؛ مثلاً شیوه های اجرای شاهرود ممکنه با مازندران کمی فرق داشته باشه، ولی روح کلی مراسم حفظ شده.

تلاش هایی برای زنده نگه داشتن نوروز خوانی در دنیای امروز

حالا که فهمیدیم نوروزخوانی چقدر تغییر کرده، باید بگم که کلی آدم و نهاد هم هستن که تمام تلاششون رو می کنن تا این آیین قشنگ از بین نره و زنده بمونه. این تلاش ها از ثبت ملی گرفته تا برگزاری کارگاه های آموزشی و پژوهشی، همه و همه نشون می ده که هنوزم این میراث برای ما ارزش زیادی داره.

یکی از مهم ترین کارها، ثبت ملی نوروزخوانی به عنوان میراث ناملموس فرهنگیه. این کار باعث می شه که این آیین به رسمیت شناخته بشه و برای حفظش برنامه ریزی های جدی تری انجام بشه. وقتی یه چیزی ثبت ملی می شه، دیگه فقط یه رسم محلی نیست، بلکه بخشی از هویت ملی ماست که باید ازش مراقبت کنیم.

برای اینکه نسل جدید هم با این آیین آشنا بشن و شاید دلشون بخواد اون رو ادامه بدن، کارگاه های آموزشی و پژوهشی برگزار می شه. توی این کارگاه ها، استادان و پژوهشگران سعی می کنن دانش خودشون رو درباره نوروزخوانی، اشعارش و شیوه های اجراش به جوونا منتقل کنن. این یعنی همون دانشی که قبلاً سینه به سینه منتقل می شد، حالا توی یه فضای آکادمیک تر آموزش داده می شه.

نقش هنرمندان، پژوهشگران و انجمن های مردم نهاد هم توی این مسیر خیلی پررنگه. اونا هستن که با پژوهش هاشون، جمع آوری اشعار و نغمات قدیمی، و برگزاری اجراهای مختلف، نوروزخوانی رو زنده نگه می دارن. بعضی از این گروه ها خودشون نوروزخوانی رو به شکل امروزی و نمایشی اجرا می کنن تا این آیین برای عموم مردم جذاب بمونه.

اما خب، این راه هم پر از چالشه. گاهی اوقات حمایت کافی از طرف نهادهای مربوطه وجود نداره، یا شاید برای جوونا این آیین اونقدر جذاب نیست که بخوان وقت زیادی براش بذارن. همین باعث می شه که حفظ اصالت نوروزخوانی سخت بشه و مجبور باشن برای بقا، تغییراتی رو به خودشون بدن. ولی بازم تلاش ها ادامه داره و این خودش خیلی ارزشمنده.

آینده نوروز خوانی: سرنوشت این آیین چی میشه؟

رسیدیم به یه سوال اساسی: با این همه تغییر و تحول، آینده نوروزخوانی چی می شه؟ آیا بالاخره فراموش می شه یا می تونه به شکل جدیدی بازآفرینی بشه و دوام بیاره؟ هم فرصت هایی هست و هم تهدیدهایی که باید بهشون دقت کنیم.

فرصت ها: استفاده از دنیای جدید برای حفظ سنت

یکی از بزرگ ترین فرصت ها برای نوروزخوانی، گردشگری فرهنگیه. اگه این آیین رو درست معرفی کنیم، می تونه برای گردشگرای داخلی و خارجی خیلی جذاب باشه. اونا دنبال تجربه های اصیل فرهنگی هستن و نوروزخوانی دقیقاً همینه. با برنامه ریزی درست، می شه تورهای فرهنگی ترتیب داد و مردم رو به مناطقی برد که هنوز این سنت زنده است.

ثبت جهانی در یونسکو هم یه فرصت دیگه است. اگه نوروزخوانی به عنوان یه میراث ناملموس جهانی ثبت بشه، دیگه فقط ایران مسئول حفظش نیست، بلکه جهان هم به اهمیتش پی می بره و حمایت های بین المللی بیشتری برای حفظش فراهم می شه.

استفاده از رسانه های جدید هم خیلی مهمه. می تونیم کلی ویدئو، عکس و محتوای جذاب درباره نوروزخوانی توی شبکه های اجتماعی و وب سایت ها منتشر کنیم. این طوری این آیین به میلیون ها نفر معرفی می شه و حتی اگه کسی نتونه از نزدیک ببینه، باهاش آشنا می شه و به بقاش کمک می کنه.

تهدیدها: چالش های پیش رو

اما خب، تهدیداتی هم وجود داره. یکی از بزرگ ترین تهدیدها، از دست رفتن کامل اصالت این آیین و تبدیل شدنش به صرفاً یه نمایش سطحی و بدون روحه. اگه فقط به جنبه های نمایشی توجه کنیم و اون ریشه های آیینی و معنوی رو فراموش کنیم، نوروزخوانی دیگه اون نوروزخوانی واقعی نیست.

فراموشی کامل توسط نسل های آینده هم یه تهدید جدیه. اگه جوونا با این آیین آشنا نشن و بهش علاقه پیدا نکنن، طبیعیه که کم کم به تاریخ می پیونده. همین طور، حمایت ناکافی، نبود پژوهش های عمیق و عدم انتقال درست دانش می تونه این تهدیدها رو جدی تر کنه.

راهکارهای پیشنهادی برای تداوم حیات این آیین ارزشمند

برای اینکه نوروزخوانی دوام بیاره، باید یه سری کارها رو انجام بدیم:

• اول از همه، پژوهش های بیشتری روی اشعار و شیوه های سنتی انجام بدیم و اونا رو مستند کنیم.
• دوم، کارگاه های آموزشی رو گسترش بدیم و حتی توی مدارس هم این آیین رو به بچه ها معرفی کنیم تا از سنین پایین باهاش آشنا بشن.
• سوم، باید از هنرمندانی که نوروزخوانی رو اجرا می کنن، حمایت مالی و معنوی کنیم تا انگیزه داشته باشن کارشون رو ادامه بدن.
• چهارم، نوروزخوانی رو با فناوری های جدید ترکیب کنیم؛ مثلاً واقعیت مجازی یا واقعیت افزوده می تونه تجربه های جذابی از این آیین رو برای مردم فراهم کنه.
• پنجم، در کنار اجراهای نمایشی، سعی کنیم اون شکل های نیمه سنتی رو که هنوز در روستاها وجود دارن، تقویت کنیم و برای حفظشون برنامه ریزی کنیم.

این طوری می تونیم امیدوار باشیم که نوروزخوانی، با همه تحولاتش، همچنان به عنوان یه آیین زنده و پرمعنا، نسل به نسل منتقل بشه و بخش مهمی از جشن نوروز ما باقی بمونه.

یه جمع بندی خودمانی

دیدیم که شکل امروزی مراسم نوروز خوانی با اون چیزی که صدها سال پیش اجرا می شده، حسابی فرق کرده. دیگه کمتر شاهد اون نوروزخوان های دوره گرد و کوچه به کوچه هستیم که با چوب و کوله پشتی خبر بهار رو می آوردن و مژدگانی می گرفتن. حالا نوروزخوانی بیشتر به سمت اجراهای نمایشی، جشنواره ای و نمادین رفته. این تغییرات هم بخاطر دلایل مختلفی مثل شهرنشینی، گسترش رسانه ها و کم رنگ شدن انتقال سینه به سینه سنت ها اتفاق افتاده.

اما این به معنی نابودی نوروزخوانی نیست. این آیین همچنان زنده ست، هرچند شکل و شمایلش عوض شده. مهم اینه که روح و هدف اصلیش، یعنی نوید بهار و شادی، هنوز پابرجاست. چه توی جشنواره های بزرگ شهری و چه در دل روستاهای دورافتاده، نوروزخوانی همچنان قلب های ما رو به هم گره می زنه و یادآور ریشه های عمیق فرهنگی ماست. شناخت این تحولات و تلاش برای حفظ و احیای این میراث باستانی، با هر شکلی که باشه، وظیفه ماست تا این چراغ روشن بمونه و به نسل های بعدی هم برسه.