چرا به پیمان هایی مانند بریکس بیش از اندازه واقعی خوش بین هستیم؟

با پایان اجلاس سه روزه بریکس در شهر قازان روسیه؛ این پرسش مطرح شده که دستاورد نشست‏ ها دیدار ها و حواشی سفر مسعود پزشکیان رئیس‏ جمهور ایران به روسیه چه بود و ایران چطور می تواند از حضور در این سازمان در شرایطی که با بحران هایی در منطقه و فرامنطقه‏ دست و پنجه نرم می کند بهره ببرد؟

محمدجواد قهرمانی پژوهشگر مسائل چین در گفت وگویی به این پرسش‏ ها پاسخ داد.

اجلاس اخیر بریکس که اولین حضور مسعود پزشکیان بود چه دستاورد هایی برای کشورمان داشت؟ درواقع در کوتاه مدت میان مدت و بلندمدت آیا دستاورد های ملموسی را شاهد خواهیم بود؟

به طور کلی متاسفانه در کشور خوش بینی زیادی نسبت به بریکس وجود دارد. موضوعی که حتی به دنبال عضویت دائم ایران در سازمان شانگ های نیز مطرح می شد اما با گذشت زمان مشخص شد امر گمشده در رویکرد کشور واقع بینی نسبت به دستاورد های آن است.

در این راستا به چند دلیل واقع بینی نسبت به دستاورد های بریکس ضروری است: اول اینکه اگرچه به این نهاد به عنوان نمادی از حرکت به سمت چندجانبه گرایی نگریسته می شود اما رویکرد تمام اعضا در حال حاضر به چالش کشیدن نظم کنونی و نهاد های موجود در آن نیست. دوم اینکه اگرچه سهم جمعی اعضا از تجارت جهانی کم نیست اما بسیاری از اعضا دارای روابط اقتصادی فناورانه یا حتی امنیتی با آمریکا و غرب هستند در نتیجه در سیاست خارجی آنها سیاست های آمریکا همچنان تاثیرگذار خواهد بود. آمریکا نیز از ابزار های مهمی برای اثرگذاری بر سیاست خارجی اعضا در سطوح مختلف برخوردار است. موضوع سوم چالش ها یا حتی فقدان اطمینان میان اعضاست. در این خصوص می توان به اختلافات چین و روسیه چین و هند و دیگر موضوعات اشاره کرد که همین امر انسجام بریکس را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد. در کنار اینها به نظر می رسد قدرت های عضو از جمله چین همچنان خواهان پیشبرد روابط با دیگر کشور ها بر مبنای چارچوبی دوجانبه هستند تا اینکه خود را در قید و بند چارچوب نهادی و سازمانی کنند.

با توجه به اینکه کشور های مختلفی در بریکس حضور دارند و دامنه اعضا بسیار گسترده است آیا این مساله می تواند به رفع چالش های منطقه ای و فرامنطقه ای ایران کمک کند؟

در این ارتباط باید این موضوع را مدنظر قرار داد که گستردگی اعضا لزوما به همسویی منجر نمی شود بلکه دامنه خواسته ها را متعدد می کند و همین امر می تواند انسجام این نهاد را تحت الشعاع قرار دهد. برخی اعضا دارای چالش هایی در روابط دوجانبه شان هستند و همین امر می تواند کارکرد بریکس را نیز تحت الشعاع قرار دهد. در سطح بین المللی اگرچه وجود اشتراکاتی سبب شکل دهی به این نهاد شده اما وقتی به جزئیات نگاه می کنیم به وضوح اختلافات جدی حتی در رویکرد آن ها به نظم بین المللی از جمله سرعت تغییرات درآن مشاهده می شود.

بریکس و تعمیق همکاری های ایران در ابعاد نظامی امنیتی و راهبردی با روسیه و چین چقدر می تواند کمک کند که این ظرفیت نهادی موجب تقویت روابط دوجانبه تهران با مسکو و پکن در این حوزه ها شود؟

در روابط جمهوری اسلامی ایران با چین و روسیه باید فاکتور های مختلفی در نظر گرفته شود. به عنوان مثال این کشور ها روابط با کشور های رقیب منطقه را نیز مدنظر دارند. یا عامل تحریم ها نقش مهمی در محدود شدن روابط ایران و چین داشته و همین تحریم ها در افزایش رقابت ایران و روسیه برای بازار های انرژی در شرق آسیا تاثیر مهمی دارد. همچنین این موضوع را نیز باید مدنظر داشت که چین و روسیه خود دارای اختلاف رویکرد هستند. به عنوان مثال اگرچه روسیه نگاه امنیتی به بسیاری از موضوعات و پرونده ها دارد اما برای چین موضوعات اقتصادی اهمیت بیشتری دارد.

یکی از مهم ترین دستورکار های بریکس مقابله با سلطه دلار است. در همین چارچوب نیز یکی از سیاست های عمده ایالات متحده آمریکا در برابر کشور های مخالف استفاده از تحریم های ثانویه است. اگر سلطه دلار در جهان دچار اختلال شود آیا کشور های عضو بریکس می توانند به عنوان رقیب در آینده ورود کنند و تحریم ها را دور بزنند. این قابلیت چه زمانی قابل تحقق و وصول است؟

با توجه به وضعیت دلار در تجارت جهانی نقش و نفوذ آمریکا در سیاست و اقتصاد جهان و همچنین روابط گسترده اقتصادی و تجاری برخی اعضای بریکس با واشنگتن در حال حاضر چشم اندازی برای حرکت به این سمت وجود ندارد. بنابراین این موضوع به این معناست که تصمیم گیران کشور در تنظیم سیاست خارجی باید بر مبنای واقعیات موجود و حتی نگاه تاریخی عمل کنند.