یا شفیع یعنی چه

«یا شفیع» یعنی «ای شفاعت کننده» و یک عبارت دعایی برای توسل به واسطه های الهی است. این ذکر برای طلب یاری، مغفرت و رفع سختی ها از کسانی است که نزد خداوند جایگاه ویژه ای دارند و ما با گفتن این عبارت، امید به پادرمیانی آنها داریم. در فرهنگ ما، فهم درست این عبارت و جایگاهش، کمک می کند تا ارتباط عمیق تری با مفاهیم معنوی و دینی برقرار کنیم و با نگاهی آگاهانه تر، با خالق هستی و اولیایش نجوا کنیم.

حتماً برای شما هم پیش آمده که در سختی ها، گره ای در کارتان افتاده، یا از گناهانتان پشیمان شده اید و دلتان خواسته کسی پادرمیانی کند. نه کسی که فقط از شما تعریف کند، بلکه کسی که آبرویش پیش بزرگ تر بالا باشد و حرفش خریدار داشته باشد. در فرهنگ غنی ما مسلمانان، به خصوص شیعیان، این پادرمیانی و وساطت یک مفهوم عمیق و پر از امید به نام «شفاعت» دارد. و وقتی می گوییم «یا شفیع»، در واقع همین درخواست را از کسی داریم که پیش خدا آبرو دارد و می تواند واسطه خیر ما باشد. این کلمه پر از معنا و رمز و راز است و می تواند دریچه ای به سوی فهم عمیق تر ارتباط ما با جهان هستی و خالق آن باز کند. بیایید با هم قدم به قدم این مفهوم را باز کنیم و ببینیم این عبارت کوتاه چه دنیایی از معانی را در خود جا داده است.

واکاوی اجزای عبارت: یا و شفیع

وقتی می خواهیم چیزی را خوب بفهمیم، گاهی لازم است اجزای تشکیل دهنده اش را جداگانه بررسی کنیم. عبارت «یا شفیع» هم از دو بخش اصلی تشکیل شده: «یا» و «شفیع». هر کدام از این بخش ها، معنای خاص خودش را دارد که کنار هم، یک مفهوم عمیق تر را می سازند.

یا؛ ندایی برای درخواست یاری

در زبان عربی و به تبع آن در فارسی، «یا» یک حرف نداست. یعنی وقتی می خواهیم کسی را صدا بزنیم یا از او درخواستی کنیم، از این کلمه استفاده می کنیم. مثل «یا رب» که یعنی «ای پروردگار»، یا «یا علی» که یعنی «ای علی». پس وقتی می گوییم «یا شفیع»، در واقع داریم به یک «شفیع» خطاب می کنیم، او را صدا می زنیم و می خواهیم که به دادمان برسد. این «یا» نشان دهنده یک ارتباط مستقیم و صمیمی، یک نوع استغاثه و کمک خواهی از کسی است که می دانیم قدرتی برای کمک دارد. این ندا، خودش سرشار از امید و اعتماد به جایگاه و قدرت آن شخص است.

شفیع در ریشه و لغت؛ از زوج تا واسطه

حالا می رسیم به قسمت اصلی ماجرا، یعنی کلمه «شفیع». این کلمه ریشه ای عمیق در زبان عربی دارد و از ماده «شَفْع» می آید. شاید برایتان جالب باشد که بدانید «شَفْع» در اصل به معنای «زوج» یا «جفت» است، در مقابل «وَتْر» که به معنای «تک» و «تنها» است. انگار وقتی چیزی تنهاست و به نیروی بیشتری نیاز دارد، یک چیز دیگر به آن «جفت» می شود و قدرت یا توانایی اش را بیشتر می کند. از همین جا، معنی لغوی «شفیع» گسترده شده و به مفاهیمی مثل «خواهشگر»، «میانجی»، «پایمرد» و «شفاعت کننده» رسیده است. یک شفیع، کسی است که بین دو نفر یا دو وضعیت قرار می گیرد و با جاه و آبروی خودش، از یک طرف برای طرف دیگر درخواست می کند. مثلاً اگر شما گناهکارید و از رحمت خدا دور شده اید، شفیع با جاه و آبروی خودش، از خداوند برای شما طلب مغفرت می کند. این پادرمیانی به این دلیل است که شما به تنهایی شاید قدرت کافی برای درخواست و بخشش نداشته باشید، اما با کمک یک شفیع، درخواستتان قوی تر و مؤثرتر می شود.

در متون قدیمی فارسی هم این کلمه زیاد به کار رفته و مترادف هایی مثل «میانجی»، «پایمرد»، «واسطه»، «شفیعت گر» و «درخواست کننده» برای آن ذکر شده است. مثلاً در لغت نامه دهخدا، به «شفیع الامم» یا «شفیع الوری» اشاره شده که از القاب حضرت محمد (ص) هستند و نشان دهنده جایگاه ویژه ایشان در شفاعت امتشان است.

شفیع در قاموس دین و قرآن

شاید مهم ترین بخش بحث ما، بررسی کلمه «شفیع» در فضای دین و قرآن باشد. اینجاست که ابعاد معنوی و اعتقادی آن آشکار می شود و می فهمیم که «یا شفیع» چقدر پرمحتوا و پر امید است.

مفهوم شفاعت: درک یک واسطه گری الهی

«شفاعت» در اصطلاح دینی، به معنای ضمیمه شدن قدرت، جاه و آبروی یک شخص (که به او شفیع می گوییم) به درخواست شخص دیگر (که به او شفاعت شونده می گوییم) است. این ضمیمه شدن به این خاطر اتفاق می افتد که منفعتی به شفاعت شونده برسد یا ضرری از او دور شود. نکته اساسی و خیلی مهم این است که این وساطت و شفاعت، فقط و فقط با «اذن الهی» و اجازه خداوند امکان پذیر است. یعنی هیچ شفیعی نمی تواند بدون اجازه و اراده خداوند، شفاعت کند. این به این معناست که شفاعت، نه در مقابل قدرت خدا، که در طول و امتداد آن قرار دارد و جلوه ای از رحمت و عدل الهی است. شفاعت مثل این است که یک نفر بیمار است و پزشک (که خداست) به پرستار (شفیع) اجازه می دهد تا با مهارت و علم خودش (اذن الهی)، دارو را به بیمار (شفاعت شونده) برساند و او را درمان کند. پس شفیع، حلقه اتصال رحمت الهی به بنده است.

شفیعان حقیقی در چشم انداز اسلام: چه کسانی واسطه اند؟

با این حساب، سوال پیش می آید که چه کسانی شفیعان حقیقی هستند؟ چه کسانی این جاه و آبرو را نزد خدا دارند؟ در اسلام، شفیعان واقعی و اصلی، کسانی هستند که از سوی خداوند این اجازه را دارند. این افراد شامل گروه های مختلفی می شوند:

خدای مهربان، خود بهترین شفیع

شاید تعجب کنید، اما خود خداوند متعال در بعضی آیات قرآن کریم به عنوان شفیع معرفی شده است. بله، خدا شفیع بی واسطه است! این یعنی او نیازی به واسطه ندارد و خودش می تواند هر گناهی را ببخشد و هر خیری را برساند. این آیات به ما می فهماند که در نهایت، همه چیز به اذن و اراده او بازمی گردد و اگر شفیعی هم شفاعت می کند، به خاطر اجازه و قدرت اوست. قرآن کریم می فرماید: «لَیسَ لَهُم مِن دُونِهِ ولِیٌّ ولا شَفیعٌ» (انعام 51) و در جای دیگر: «لَیسَ لَها مِن دونِ اللّهِ ولِیٌّ ولا شَفیعٌ» (انعام 70) و نیز: «ما لَکُم مِن دونِهِ مِن ولیّ ولا شَفیع» (سجده 4). این آیات نشان می دهد که هیچ ولی و شفیعی جز او نیست، مگر آنکه او اجازه دهد. پس در نهایت، منبع اصلی همه شفاعت ها، خود خداوند است و شفیعان، ابزار اجرای مشیت و رحمت او هستند.

پیامبر اکرم (ص)، شفیع امت

بدون شک، بالاترین و برجسته ترین شفیع در عالم اسلام، پیامبر گرامی اسلام، حضرت محمد (ص) هستند. ایشان به «شفیع الامم» (شفاعت کننده امت ها)، «شفیع العصاة» (شفاعت کننده گناهکاران) و «شفیع الوری» (شفاعت کننده تمام خلایق) معروف هستند. روایات فراوانی از خود پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) وجود دارد که جایگاه ویژه ایشان در شفاعت، به خصوص در روز قیامت، را تأیید می کند. ایشان به قدری محبوب و مقرب درگاه الهی هستند که شفاعتشان از سوی خداوند پذیرفته می شود و دریچه رحمتی برای مؤمنان و حتی گناهکارانی است که به طریقی به ایشان توسل جویده اند.

اهل بیت (ع) و امامان معصوم؛ واسطه های فیض الهی

در مکتب تشیع، اهل بیت پیامبر (ع) و امامان معصوم (ع) نیز جایگاهی بی بدیل در شفاعت دارند. این بزرگواران، از پاک ترین و مقرب ترین بندگان خداوند هستند که با علم و عمل و تقوای بی نظیرشان، به اذن الهی می توانند واسطه فیض و رحمت باشند. به همین خاطر است که شیعیان با گفتن «یا امام رضا»، «یا ابا عبدالله» یا «یا علی»، در واقع به جایگاه شفاعت کنندگی این بزرگان متوسل می شوند و از آن ها می خواهند که برای حل مشکلاتشان، نزد خداوند پادرمیانی کنند. مثلاً امام رضا (ع) به عنوان شفیع زائرانش معروف هستند و بسیاری از مردم ایران و جهان، برای برآورده شدن حاجات و رفع مشکلاتشان به ایشان متوسل می شوند.

شهدا، علما و مؤمنان صالح؛ شفاعت با اذن پروردگار

علاوه بر پیامبر (ص) و اهل بیت (ع)، گروه های دیگری هم هستند که می توانند به اذن خداوند شفاعت کنند. این گروه شامل شهدا، علمای ربانی و مؤمنان صالحی می شود که به خاطر تقوا، ایمان و اعمال نیکشان، نزد خدا از جایگاه ویژه ای برخوردارند. البته شفاعت این گروه از شفیعان، شرایط خاص خود را دارد و به میزان ایمان، عمل و معرفت شخص شفاعت شونده بستگی دارد. به طور کلی، هر کسی که ارتباط قوی با خدا داشته باشد و مورد رضایت او قرار گیرد، این قابلیت را دارد که به اذن الهی شفیع دیگران باشد. این نشان می دهد که درهای رحمت الهی از طریق کانال های مختلفی به سوی بندگان باز است.

تفاوت ظریف شفیع و شفاعت: دو روی یک سکه

برای اینکه درکمان از این مفهوم کامل شود، خوب است تفاوت بین «شفیع» و «شفاعت» را بدانیم. «شفیع»، فاعل و انجام دهنده این کار است؛ یعنی آن کسی که پادرمیانی می کند. مثلاً پیامبر اکرم (ص) یک شفیع هستند. اما «شفاعت»، خود عمل پادرمیانی کردن است. یعنی فعلی که شفیع انجام می دهد تا منفعتی به کسی برسد یا ضرری از او دفع شود. این دو مفهوم مثل «راننده» و «رانندگی» هستند. راننده کسی است که عمل رانندگی را انجام می دهد. شفیع هم کسی است که عمل شفاعت را انجام می دهد. دانستن این تفاوت کمک می کند تا مفاهیم را دقیق تر درک کنیم و از هرگونه خلط معنایی جلوگیری کنیم.

در نهایت، مفهوم «یا شفیع» تنها یک ذکر خشک و خالی نیست، بلکه دریچه ای است به سوی امید، رحمت و ارتباط عمیق با اولیای الهی. این عبارت، اعترافی است به نیاز ما به واسطه و اقراری است به قدرت و جایگاه والای کسانی که خداوند آن ها را برای این مهم برگزیده است. توسل به شفیعان، نه دور شدن از خدا، که خود راهی است برای نزدیک تر شدن به او، از طریق محبوب ترین بندگانش.

یا شفیع در آیینه دعا و ادبیات فارسی

عبارت «یا شفیع» و کلمه «شفیع» تنها در متون دینی و تفسیری ما جای ندارند، بلکه رد پای آن ها را می توان در دعاهای روزمره، مناجات ها و حتی در اشعار و متون ادبی کهن فارسی پیدا کرد. این نشان دهنده عمق نفوذ این مفهوم در فرهنگ و زبان ماست.

جایگاه یا شفیع در دعا و توسل: گشایش کارها با نام او

مؤمنان در طول تاریخ، بارها و بارها با این عبارت به درگاه الهی و اولیای او متوسل شده اند. وقتی کسی با قلبی شکسته و روحی نیازمند می گوید «یا شفیع»، در واقع دارد به یک وجود مقدس و دارای آبرو، التماس می کند که واسطه بین او و خدا شود. این توسل می تواند برای موارد مختلفی باشد:

• طلب عفو و مغفرت: برای گناهانی که مرتکب شده و از آن پشیمان است.
• رفع بلا و گرفتاری: برای مشکلاتی که در زندگی با آن ها روبرو شده و از حل آن ها عاجز است.
• برآورده شدن حاجات: برای آرزوها و خواسته های مشروعی که از خدا دارد.
• تقرب به درگاه الهی: برای اینکه از طریق شفیعان، احساس نزدیکی بیشتری به خداوند کند.

این عبارت، حس امید را در دل انسان زنده می کند و به او قوت قلب می دهد که تنها نیست و کسانی هستند که می توانند در رسیدن به رحمت الهی، او را یاری کنند. این یک نوع ابراز عجز و نیاز به درگاه پروردگار است، اما از مسیری که او خود تعیین کرده است.

شفیع در گنجینه شعر و ادب فارسی

شعر و ادب فارسی، آینه ای تمام نما از فرهنگ و اعتقادات مردم ماست. شاعران بزرگ، از فردوسی گرفته تا عطار و سعدی، در آثار خود از کلمه «شفیع» به زیبایی و در جایگاه های مختلف استفاده کرده اند. این نشان می دهد که مفهوم شفاعت و نقش شفیعان، همواره بخشی جدایی ناپذیر از باورهای مردم بوده است:

فردوسی، شاعر حماسه:

شفیع از گناهش محمد بود
تنش چون گلاب مصعد بود

این بیت از شاهنامه، به روشنی به نقش شفاعت کنندگی حضرت محمد (ص) برای گناهکاران اشاره دارد. فردوسی با این سخن، جایگاه والای پیامبر اکرم (ص) را به عنوان واسطه بخشش گناهان یادآور می شود.

ناصرخسرو، حکیم و شاعر:

انجام تو ایزد به قُران کرد وصیت
بنگر که شفیع تو کدام است به محشر

ناصرخسرو در این بیت، مخاطب را متوجه می کند که در روز قیامت، که روز حسابرسی اعمال است، باید به فکر شفیع و واسطه ای بود که از جانب خداوند، او را یاری کند. این بیت تاکید بر اهمیت انتخاب و شناخت شفیعان راستین دارد.

پیش خدای نیست شفیعم مگر رسول
دارم شفیع پیش رسول آل و عترتش

این بیت ناصرخسرو، به وضوح دیدگاه او را درباره شفیعان نشان می دهد: او رسول اکرم (ص) را تنها شفیع خود در برابر خدا می داند و سپس، آل و عترت رسول را شفیعان خود در برابر خود رسول می داند. این بیانگر سلسله مراتب شفاعت و ارج نهادن به اهل بیت (ع) است.

خاقانی، شاعر پرمعنا:

ای شفیع صدهزار عسرت چو خاقانی به حشر
بنده مرتد بود و بر دست تو ایمان تازه کرد

خاقانی در این بیت، پیامبر اکرم (ص) را شفیع و یاری دهنده در صدها هزار سختی و گرفتاری روز قیامت می داند و با کمال فروتنی، به واقعه ای اشاره می کند که بنده مرتد، به واسطه شفاعت پیامبر، ایمان خود را دوباره بازیافته است.

خصم و شفیعم تویی ز تو به که نالم
کز چو تو ناحق گزار نیست گریزم

در این بیت، خاقانی با یک نوع پارادوکس و التماس، می گوید که هم خصم او (کسی که باید از او گله کرد) و هم شفیع او (کسی که باید به او پناه برد)، پیامبر (ص) است. این نشان دهنده نهایت امید و پناهندگی شاعر به ایشان است.

عطار نیشابوری، عارف بزرگ:

اشک لایق تر شفیع تو از آنک
هر غباری را نمی می بایدت

عطار در این بیت، اشک ندامت و پشیمانی را شفیعی لایق تر از هر واسطه دیگری معرفی می کند. او معتقد است که همانطور که هر غباری برای نشستن به آب نیاز دارد، گناهان و خطاهای انسان نیز با اشک توبه و پشیمانی، پاک می شوند. این یک نگاه عرفانی به شفاعت درونی است.

سعدی شیرازی، استاد سخن:

شفیع مطاع نبی کریم
قسیم جسیم بسیم وسیم

سعدی در گلستان، با زیبایی و فصاحت، پیامبر اکرم (ص) را با صفاتی چون «شفیع مطاع» (شفاعت کننده که حرفش اطاعت می شود) و «نبی کریم» توصیف می کند، که باز هم بر جایگاه رفیع ایشان در شفاعت دلالت دارد.

اشاره به این اشعار و نمونه های ادبی نشان می دهد که مفهوم «شفیع» و «شفاعت» در طول قرون، نه تنها بخشی از اعتقادات دینی مردم بوده، بلکه در تار و پود زبان و هنر آن ها نیز تنیده شده و به زیبایی بیان شده است.

نگاهی کوتاه به شفیع در دنیای حقوق

برای اینکه بحثمان از کلمه «شفیع» کامل تر شود، بد نیست اشاره ای کوتاه هم به معنای این کلمه در اصطلاحات حقوقی و فقهی داشته باشیم. البته باید تاکید کرد که این مفهوم با معنای دینی و معنوی «یا شفیع» که تاکنون درباره اش حرف زدیم، تفاوت زیادی دارد و نباید این دو را با هم اشتباه گرفت.

در فقه و حقوق اسلامی، کلمه «شفیع» به معنای «صاحب حق شُفعه» به کار می رود. «حق شفعه» یک حق خاص است که برای شریک در مال غیرمنقول (مثل زمین یا ملک) وجود دارد. اگر یکی از شرکا بخواهد سهم خود را به شخص دیگری (غریبه) بفروشد، شریک دیگر (که به او «شفیع» می گویند) حق دارد که آن سهم را به همان قیمتی که با غریبه توافق شده، بخرد. این حق، برای جلوگیری از ورود شریک ناخواسته به معامله و حفظ رابطه شراکت موجود است. پس در این معنا، شفیع کسی است که صاحب حق اولویت خرید سهم شریک خود است. همانطور که می بینید، این معنا کاملاً متفاوت از «شفیع» در بحث شفاعت دینی است که به معنای واسطه گری برای عفو و رحمت الهی است. اما ذکر آن برای جامعیت بحث ضروری بود.

فلسفه و شیرینی توسل به یا شفیع

حالا که حسابی با معنی و مفهوم «یا شفیع» آشنا شدیم، شاید برایتان این سوال پیش بیاید که اصلاً چرا باید به شفیعان متوسل شویم؟ اگر خدا خودش مهربان و بخشنده است، چرا باید واسطه قرار بدهیم؟ این سوالی مهم است که جوابش، فلسفه عمیق و شیرینی پشت این مفهوم را روشن می کند.

چرا به شفیعان متوسل می شویم؟

توسل به شفیعان، چند دلیل مهم و منطقی دارد که هیچ تعارضی با توحید و یگانگی خداوند ندارد، بلکه حتی آن را تقویت می کند:

1. ایجاد امید و رفع یأس: گاهی اوقات، گناهانمان آنقدر زیاد به نظر می رسند یا مشکلاتمان آنقدر بزرگ که احساس ناامیدی می کنیم. فکر می کنیم شاید خدا ما را نبخشد یا به حرف ما گوش ندهد. توسل به شفیعان، مثل یک دستگیری از سوی محبوبان خداست. وقتی می دانیم کسی که پیش خدا آبرو دارد، برای ما پادرمیانی می کند، امیدمان زنده می شود و از یأس نجات پیدا می کنیم. این همان «ناامیدی از رحمت خدا» است که خود گناه کبیره محسوب می شود.
2. نزدیکی به خداوند از طریق اولیای او: خداوند متعال، خود فرموده است: «یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و ابتغوا الیه الوسیله» (مائده 35) یعنی: «ای کسانی که ایمان آورده اید، تقوای الهی پیشه کنید و برای رسیدن به او وسیله ای بجویید». این آیه به صراحت به ما دستور می دهد که برای تقرب به خدا، وسیله بجوییم. چه وسیله ای بهتر از بندگان مقرب و پاک او؟ توسل به شفیعان، در واقع پیروی از دستور خود خداست و راهی برای نزدیک تر شدن به او، از طریق محبوب ترین بندگانش است.
3. اقرار به بندگی و فروتنی: وقتی به شفیعان متوسل می شویم، در واقع داریم اعتراف می کنیم که ما بندگان ضعیفی هستیم و شاید به تنهایی نتوانیم رضایت خدا را جلب کنیم. این اقرار به عجز و نیاز، خود اوج بندگی و فروتنی در برابر عظمت الهی است.
4. احترام به جایگاه اولیای الهی: توسل به شفیعان، نشان دهنده احترام ما به جایگاه رفیع و مقام والای کسانی است که خداوند آن ها را برای هدایت و دستگیری بندگان برگزیده است. این احترام، خود بخشی از ایمان ماست.

شفاعت، ستون امید در نظام آفرینش

فلسفه وجودی شفاعت در نظام هستی، یک نگاه عمیق توحیدی دارد. شفاعت، نه اینکه قدرت خدا را کم کند یا چیزی را بر خدا تحمیل کند، بلکه نمایانگر گسترش رحمت و عدل الهی است. خداوند متعال، نظام هستی را بر اساس قانون اسباب و مسببات بنا نهاده است. یعنی هر اتفاقی، علتی دارد. حتی فیض و رحمت الهی هم از طریق واسطه هایی به بندگان می رسد. شفاعت، یکی از این واسطه ها و کانال های فیض است که نشان می دهد خداوند چقدر برای بندگانش راه های برگشت و امید قرار داده است. در این نگاه، شفاعت نه تنها با توحید منافات ندارد، بلکه خودش جلوه ای از توحید افعالی است؛ یعنی همه افعال و قدرت ها، در نهایت به خداوند بازمی گردد و شفاعت شفیعان نیز، تابعی از اراده و اذن اوست.

به بیان دیگر، شفاعت مانند یک پل ارتباطی است که خداوند برای بندگان ضعیف و گناهکارش قرار داده تا بتوانند از گناهان خود توبه کرده و به سوی او بازگردند. بدون این پل، شاید بسیاری از انسان ها در تاریکی یأس و ناامیدی فرو می رفتند. این یک رحمت بزرگ است که درهای بازگشت همیشه به روی انسان گشوده است.

جمع بندی؛ یا شفیع، ندای دل برای یاری الهی

تا اینجا حسابی درباره «یا شفیع یعنی چه» حرف زدیم و دیدیم که این عبارت کوتاه چقدر پر از معنا و عمق است. فهمیدیم که «یا شفیع» یک ندای قلبی است، یک درخواست عاجزانه از واسطه های پاک و مقربی که نزد خداوند آبرو دارند. این واسطه گری که به آن شفاعت می گوییم، نه تنها با یگانگی خداوند تعارضی ندارد، بلکه خود جلوه ای از رحمت و عدل بی پایان اوست که برای بندگانش راه های امید و بازگشت را گشوده است.

دیدیم که «شفیع» در لغت به معنای خواهشگر و میانجی است و در اصطلاح دینی، به کسانی اطلاق می شود که به اذن الهی، می توانند برای ما طلب مغفرت و یاری کنند. این شفیعان شامل خود خداوند (به عنوان شفیع بی واسطه)، پیامبر اکرم (ص)، اهل بیت (ع) و امامان معصوم، و حتی شهدا، علما و مؤمنان صالح می شوند. همچنین درک کردیم که توسل به این شفیعان، نه تنها شرک نیست، بلکه از دستورات الهی برای یافتن وسیله ای جهت تقرب به او سرچشمه می گیرد.

در نهایت، «یا شفیع» فقط کلماتی نیستند که از زبان ما جاری می شوند؛ آن ها ندای دل ما هستند، انعکاسی از امیدمان به رحمت بی کران الهی و اعتقادمان به سلسله مراتبی از فیض که خداوند برای بندگانش قرار داده است. این عبارت، ستون فقرات زندگی معنوی بسیاری از ماست و به ما کمک می کند تا در مواجهه با سختی ها و اشتباهات، هرگز از رحمت و بخشش خداوند ناامید نشویم. پس هر بار که این ذکر را بر زبان می آوریم، بدانیم که به یک اقیانوس بی کران از امید و رحمت الهی متصل شده ایم که از طریق محبوب ترین بندگانش، به سوی ما جاری می شود.