شرایط رفع سوء اثر چک

چک برگشتی واقعا می تواند حسابی دردسرساز شود و اعتبار مالی آدم را زیر سوال ببرد. اما نگران نباشید، راه های قانونی برای رفع سوء اثر چک برگشتی وجود دارد که در این مقاله می خواهیم قدم به قدم آن ها را بررسی کنیم. این مسیر شاید کمی پیچیده به نظر برسد، ولی با آگاهی از شرایط رفع سوء اثر چک می توانید دوباره اعتبار بانکی تان را برگردانید و از محرومیت های ناشی از آن خلاص شوید. این راهنما به شما کمک می کند تا بهترین و سریع ترین راه حل را برای مشکل چک برگشتی تان پیدا کنید و با خیال راحت به کارهای مالی تان برسید.

در معاملات مالی ما ایرانی ها، چک جایگاه خیلی ویژه ای دارد. از خرید و فروش های بزرگ گرفته تا پرداخت های روزمره، چک به نوعی حکم پول را پیدا کرده. اما خب، گاهی اوقات اتفاقاتی می افتد که یک برگ چک به مشکل می خورد و «برگشت» می خورد. حتماً اسم «سوء اثر چک» به گوشتان خورده؛ همین برگشت خوردن چک است که باعث می شود یک سابقه منفی در کارنامه بانکی شما ثبت شود. فکرش را بکنید، این سابقه منفی می تواند حسابی دست و پای آدم را در کارهای بانکی ببندد و محدودیت های زیادی ایجاد کند. پس، شناخت روش های رفع سوء اثر چک برای هر کسی که با این مشکل روبرو شده، حیاتی است.

سوء اثر چک چیست و چه عواقبی دارد؟

بگذارید اول از همه بفهمیم اصلا این سوء اثر چک که اینقدر ازش حرف می زنیم، یعنی چی؟ وقتی چکی را صادر می کنید و به هر دلیلی (مثلاً موجودی کافی در حساب نیست، امضا همخوانی ندارد یا تاریخ اشتباه است) بانک نمی تواند وجه آن را پرداخت کند، چک برگشت می خورد. در این لحظه، بانک یک گواهی نامه عدم پرداخت صادر می کند و این سابقه منفی در سیستم بانکی کشور به اسم شما ثبت می شود. اینجاست که می گوییم چک شما سوء اثر پیدا کرده است. این سوء اثر، مثل یک مهر منفی روی کارنامه مالی شما می ماند و دردسرهای زیادی به دنبال دارد.

حالا این دردسرها چی هستند؟ راستش را بخواهید، محرومیت های ناشی از سوء اثر چک برگشتی آنقدر جدی هستند که می تواند زندگی مالی شما را مختل کند. از جمله مهم ترین عواقب آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ممنوعیت افتتاح حساب جدید: دیگر نمی توانید در هیچ بانکی حساب جاری یا حتی حساب های دیگر باز کنید.
• عدم دریافت تسهیلات بانکی: قید وام، اعتبار و هرگونه تسهیلات بانکی را باید بزنید.
• عدم صدور دسته چک جدید صیادی: تا وقتی سوء اثر چک تان رفع نشود، امکان دریافت دسته چک جدید نخواهید داشت.
• مسدود شدن سایر حساب ها: ممکن است تمامی حساب ها و کارت های بانکی شما به میزان کسری چک برگشتی، مسدود شوند و نتوانید از پولتان استفاده کنید.
• عدم دریافت ضمانت نامه های ارزی و ریالی: اگر کسب وکاری دارید و نیاز به ضمانت نامه بانکی پیدا کنید، نمی توانید آن را دریافت کنید.

این محدودیت ها تا زمانی که برای رفع سوء اثر چک برگشتی اقدام نکنید، پابرجا می مانند. قانون به شما یک فرصت ۱۰ روزه اولیه می دهد تا برای حل مشکل اقدام کنید. اگر در این مهلت دست به کار نشوید، اطلاعات مربوط به چک برگشتی شما به صورت عمومی تر در دسترس بانک ها و حتی مردم قرار می گیرد و مشکلاتتان جدی تر می شود. پس، دیدید که چقدر مهم است تا هرچه زودتر برای حذف سابقه چک برگشتی دست به کار شوید.

شرایط و روش های قانونی رفع سوء اثر چک برگشتی (طبق قوانین جدید)

خب، حالا که فهمیدیم سوء اثر چک چقدر دردسرساز است، نوبت می رسد به اصل مطلب: چطور می توانیم این سابقه منفی را پاک کنیم و دوباره به زندگی مالی عادی برگردیم؟ خوشبختانه، قانون برای این مشکل، راه حل های مشخصی دارد. این روش های رفع سوء اثر چک بر اساس ماده ۵ مکرر قانون صدور چک و بخشنامه های بانک مرکزی تدوین شده اند و شامل چند بند اصلی هستند. بیایید با هم دانه به دانه این روش ها را بررسی کنیم تا ببینیم کدامشان به کار شما می آید.

روش های اصلی با در دسترس بودن لاشه چک

اگر لاشه چک برگشتی پیش شما یا در دسترس است، کارتان کمی راحت تر است و می توانید از این دو روش اصلی استفاده کنید:

تأمین موجودی و پرداخت وجه چک توسط بانک (رایج ترین روش)

این روش، از بقیه رایج تر است و خیلی ها از همین راه برای رفع سوء اثر چک اقدام می کنند. ماجرا از این قرار است که شما، صادرکننده چک، مبلغ کسری موجودی را به حساب جاری خودتان واریز می کنید. وقتی پول به حساب آمد، بانک به کسی که چک را برگشت زده (دارنده چک) اطلاع می دهد که پول موجود است. دارنده چک به بانک مراجعه می کند، وجه چک را دریافت می کند و به این ترتیب، سوء اثر از چک شما برداشته می شود. نکته جالب و جدید اینجاست که طبق بخشنامه جدید بانک مرکزی، دیگر نیازی نیست شما مبلغی بیشتر از کسری موجودی به حساب واریز کنید. یعنی به اندازه همان پولی که در حساب نبوده، واریز می کنید و تمام.

ارائه لاشه چک برگشتی به بانک

یک راه دیگر این است که شما با دارنده چک به توافق برسید، مثلاً پول را به صورت دستی به او پرداخت کنید یا یک چک جدید با تاریخ جدید به او بدهید. بعد از توافق و پرداخت، لاشه چک برگشتی را از او می گیرید (لاشه چک یا باید باطل شده باشد یا در وجه خودتان وصول شده باشد). حالا این لاشه چک را به بانک مراجعه می کنید، تحویل می دهید و از بانک رسید دریافت می کنید. بانک هم وظیفه دارد با دریافت لاشه چک، مراحل رفع سوء اثر چک برگشتی شما را انجام دهد.

روش های جایگزین در صورت عدم دسترسی به لاشه چک

گاهی اوقات لاشه چک در دسترس نیست؛ مثلاً گم شده، دزدیده شده یا دارنده چک حاضر به برگرداندن آن نیست. در این شرایط هم جای نگرانی نیست، چون قانون راه حل هایی برای رفع سوء اثر چک بدون لاشه پیش بینی کرده است:

ارائه رضایت نامه محضری دارنده چک به بانک

تصور کنید به هر دلیلی (مثلاً لاشه چک گم شده یا پاره شده) نمی توانید لاشه چک را به بانک ببرید. در این حالت، دارنده چک (همان کسی که چک را برگشت زده) می تواند به یک دفترخانه اسناد رسمی مراجعه کند و یک رضایت نامه رسمی امضا کند. این رضایت نامه که به مهر دفترخانه ممهور شده، نشان می دهد که او وجه چک را دریافت کرده و دیگر شکایتی ندارد. شما این رضایت نامه محضری را از دارنده چک تحویل می گیرید و به بانک می برید. بانک هم با دریافت این مدرک رسمی، سوء اثر را از چک شما برمی دارد.

نکته مهم: اگر دارنده چک یک شخص حقوقی دولتی یا نهاد عمومی غیردولتی باشد، دیگر نیاز به مراجعه به دفترخانه نیست و می تواند با یک نامه رسمی، رضایت خود را اعلام کند.

واریز مبلغ چک به حساب جاری و مسدود نمودن آن به مدت ۱۲ ماه

گاهی اوقات پیش می آید که دسترسی به دارنده چک ندارید، نه می توانید لاشه چک را از او بگیرید و نه رضایت نامه محضری. در این وضعیت، قانون به شما یک راهکار جالب می دهد. شما می توانید معادل مبلغ چک برگشتی را به حساب جاری خودتان واریز کنید و بعد، کتباً از بانک درخواست کنید که این مبلغ برای پرداخت به دارنده چک، به مدت ۱۲ ماه مسدود شود. در واقع، این پول تا زمانی که وضعیت چک مشخص شود یا حداکثر یک سال، در حساب شما بلوکه می ماند و قابل برداشت نیست. البته یک شرط مهم دارد: حساب جاری شما نباید قبلاً توسط مراجع قضایی مسدود شده باشد. بانک هم موظف است ظرف ۵ روز کاری، این موضوع را به اطلاع دارنده چک برساند.

ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع سوء اثر یا برائت ذمه صاحب حساب

اگر به هر دلیلی پرونده چک برگشتی شما به دادگاه کشیده شده و در نهایت دادگاه به نفع شما حکم داده باشد (مثلاً ثابت شده باشد که بدهکار نیستید، یا چک بابت کلاهبرداری صادر شده، یا عملیات اجرایی پرونده قضایی مربوط به چک به پایان رسیده باشد)، می توانید با ارائه این حکم قضایی به بانک، برای رفع سوء اثر اقدام کنید. بانک پس از اطمینان از صحت و اعتبار حکم، سابقه منفی را از کارنامه شما پاک می کند.

ارائه نامه رسمی از مراجع قضایی یا ثبتی ذی صلاح مبنی بر اتمام عملیات اجرایی

گاهی لاشه چک به دلیل پیگیری های حقوقی یا ثبتی، دست مراجع قضایی یا اداره ثبت است و عملیات اجرایی پرونده مربوط به آن هم تمام شده. در این شرایط، می توانید با دریافت یک نامه رسمی از این مراجع که نشان دهنده اتمام عملیات اجرایی است، به بانک مراجعه کنید. بانک با بررسی این نامه، مراحل رفع سوء اثر چک را برای شما انجام می دهد.

رفع سوء اثر خودکار (مرور زمان)

آخرین راهکار، برای آن دسته از عزیزانی است که به هر دلیلی نمی توانند یا نمی خواهند از روش های بالا استفاده کنند یا اصلاً خبر از برگشت خوردن چکشان نداشته اند! قانون برای این شرایط هم چاره ای اندیشیده است:

سپری شدن ۳ سال از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت

بله، درست شنیدید! اگر هیچ شکایتی (چه حقوقی و چه کیفری) از طرف دارنده چک در طول ۳ سال از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت، علیه شما ثبت نشده باشد و شما هم هیچ اقدامی برای رفع سوء اثر چک انجام نداده باشید، بعد از گذشت این مدت، سابقه سوء اثر به صورت خودکار از سامانه بانک مرکزی پاک می شود. قبلاً این مدت ۷ سال بود که طبق قوانین جدید به ۳ سال کاهش پیدا کرده است. پس اگر چک برگشتی قدیمی دارید که شاکی نداشته، بعد از سه سال به صورت خودکار از سیستم خارج می شود.

مدت زمان و هزینه رفع سوء اثر چک برگشتی

حالا که با روش ها آشنا شدید، حتماً می پرسید این پروسه چقدر طول می کشد و چقدر خرج دارد؟

مدت زمان رفع سوء اثر

معمولاً اگر شما یکی از شرایط رفع سوء اثر چک را فراهم کنید و مدارک لازم را به بانک ارائه دهید، بانک موظف است در اسرع وقت، یعنی بین ۷ تا ۱۰ روز کاری، مراحل رفع سوء اثر را انجام دهد. بعد از این مدت می توانید استعلام بگیرید تا مطمئن شوید سابقه منفی پاک شده است. اگر عجله دارید، حتماً بعد از این مدت پیگیری کنید.

هزینه رفع سوء اثر

جدای از مبلغ اصلی چک که باید تأمین کنید، خود مراحل بانکی هم کارمزدی دارند. در حال حاضر، کارمزد ثبت گواهینامه عدم پرداخت (یعنی همان برگشت زدن چک) معمولاً مبلغی در حدود ۱۲ هزار تومان است. برای رفع سوء اثر چک برگشتی هم در تمامی بانک ها، حدوداً ۱۴ هزار تومان (که در دو مرحله گرفته می شود) کارمزد دریافت می شود. پس حساب و کتاب هزینه ها را داشته باشید.

استعلام وضعیت سوء اثر چک برگشتی (چگونه بفهمیم سوء اثر رفع شده است؟)

بعد از اینکه مراحل رفع سوء اثر چک را انجام دادید، حتماً دلتان می خواهد بدانید که آیا واقعاً سابقه منفی از کارنامه تان پاک شده یا نه. خوشبختانه راه هایی برای استعلام رفع سوء اثر چک وجود دارد که می توانید از آن ها استفاده کنید.

استعلام آنلاین (اپلیکیشن ساد ۲۴ و سامانه استعلام صیاد بانک مرکزی)

راحت ترین راه، استفاده از ابزارهای آنلاین است. اپلیکیشن هایی مثل ساد ۲۴ که به سیستم بانک مرکزی وصل هستند، می توانند به شما کمک کنند. کافیست اپلیکیشن را نصب کنید و با وارد کردن مشخصات چک (مثل کد ۱۶ رقمی صیادی) یا حتی کد ملی، از وضعیت آن مطلع شوید. سامانه استعلام صیاد بانک مرکزی هم همین کار را می کند. این سامانه ها وضعیت چک شما را با کدهای رنگی نشان می دهند که هر کدام معنای خاصی دارد:

• سفید: تبریک! صادرکننده چک هیچ سابقه چک برگشتی ندارد یا تمام موارد رفع سوء اثر شده اند.
• زرد: صادرکننده یک فقره چک برگشتی یا حداکثر ۵ میلیون تومان مبلغ کسری دارد.
• نارنجی: صادرکننده ۲ تا ۴ فقره چک برگشتی یا حداکثر ۲۰ میلیون تومان مبلغ کسری دارد.
• قهوه ای: صادرکننده ۵ تا ۱۰ فقره چک برگشتی یا حداکثر ۵۰ میلیون تومان مبلغ کسری دارد.
• قرمز: صادرکننده بیش از ۱۰ فقره چک برگشتی یا بیش از ۵۰ میلیون تومان مبلغ کسری دارد.

هزینه این استعلام ها معمولاً از طریق سیم کارت شما کسر می شود و تعداد مجاز استعلام در روز هم محدود است (مثلاً ۴ بار در روز). این روش به شما کمک می کند تا به سرعت از وضعیت سوء اثر چک بانکی خود باخبر شوید.

استعلام حضوری (مراجعه به بانک مرکزی)

برای بیشتر افراد، استعلام آنلاین کافی است. اما اگر تعداد چک های برگشتی تان خیلی زیاد است یا با مشکلات پیچیده تری روبرو هستید که سامانه آنلاین پاسخگو نیست، می توانید به صورت حضوری به بانک مرکزی مراجعه کنید و درخواست استعلام کتبی بدهید. البته این روش زمان برتر است و فقط در موارد خاص توصیه می شود.

مراکز مراجعه برای رفع سوء اثر چک

برای رفع سوء اثر چک، باید بدانید که به کدام مراکز و نهادها مراجعه کنید. هر روشی، مسیر خاص خودش را دارد:

• بانک مبدأ حساب جاری: برای تأمین موجودی، ارائه لاشه چک، یا درخواست مسدودی ۱۲ ماهه، باید به شعبه ای مراجعه کنید که حساب جاری شما در آن است.
• دفاتر اسناد رسمی: اگر نیاز به رضایت نامه محضری دارنده چک دارید، دارنده باید به یکی از این دفاتر مراجعه کند.
• مراجع قضایی و ثبتی: برای دریافت حکم قضایی یا نامه رسمی مربوط به اتمام عملیات اجرایی، باید به دادگاه یا اداره ثبت مربوطه مراجعه کنید.

یک هشدار مهم: متأسفانه در این حوزه هم افراد سودجو و کلاهبردار کم نیستند. مراقب موسسات حقوقی نامعتبر یا اشخاصی که ادعای حل مشکل شما را با راه های غیرقانونی یا عجیب و غریب دارند، باشید. همیشه به سراغ منابع موثق و قانونی بروید تا دچار مشکلات جدید نشوید.

نکات مهم و شرایط خاص (بهتر است بدانید!)

حالا که با جزئیات شرایط رفع سوء اثر چک آشنا شدید، بد نیست چند نکته مهم و شرایط خاص را هم بدانید که می تواند در مسیرتان به کارتان بیاید:

تکلیف چک های برگشتی قدیمی (قبل از قانون جدید)

شاید بپرسید: اگر چکی در سال های دور برگشت خورده و مال قانون های قدیمی است، چه می شود؟ خبر خوب اینجاست که قانون جدید، حتی برای چک های برگشتی قدیمی هم اعمال می شود. یعنی اگر از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت چک های قدیمی تان ۳ سال گذشته باشد و هیچ شکایت حقوقی یا کیفری از طرف دارنده چک ثبت نشده باشد، سوء اثر آن به صورت خودکار رفع می شود. این موضوع، بار بزرگی را از دوش خیلی ها برداشته است.

شرایط دریافت دسته چک جدید برای بنگاه های اقتصادی دارای سوء اثر رفع نشده

قانون جدید در مورد کسب وکارها و بنگاه های اقتصادی یک استثنا قائل شده است. اگر فعالیت یک بنگاه اقتصادی به خاطر چک برگشتی (که خارج از اراده و کنترل خودش برگشت خورده) متوقف شده و نیاز مبرم به دسته چک جدید برای ادامه فعالیت دارد، می تواند تحت شرایط خاصی دسته چک بگیرد، حتی اگر سوء اثرش هنوز رفع نشده باشد. این شرایط شامل:

1. ارائه اظهارنامه مالیاتی ثبت شده نزد مرجع مالیاتی.
2. ارائه لیست واریز حق بیمه ثبت شده در سازمان تأمین اجتماعی.
3. صدور دسته چک موجب تسهیل در تداوم فعالیت و پیشگیری از تعطیلی واحد اقتصادی شود.
4. صدور دسته چک موجب حفظ اشتغال و جلوگیری از تعدیل نیروی انسانی شاغل در واحد اقتصادی شود.

در این موارد، بنگاه اقتصادی باید درخواست خود را همراه با مستندات توجیهی به بانک مرکزی ارسال کند تا پس از بررسی های لازم، اقدام به صدور دسته چک جدید شود. البته این امکان فقط برای حفظ فعالیت و اشتغال است و شامل موارد عادی نمی شود.

امکان افتتاح حساب جاری بدون دسته چک با سابقه چک برگشتی

خبر خوب دیگر اینکه، طبق اصلاحیه جدید شورای پول و اعتبار، اگر سابقه چک برگشتی دارید، دیگر ممنوعیتی برای افتتاح حساب جاری (بدون دسته چک) نخواهید داشت. قبلاً اگر سوء اثر داشتید، نمی توانستید هیچ حساب جاری باز کنید. اما حالا، این محدودیت برداشته شده و می توانید برای کارهای بانکی خودتان حساب جاری باز کنید، حتی اگر دسته چک نداشته باشید.

اثر مسدودسازی اولیه موجودی (نکته مهم)

وقتی چکی برگشت می خورد، بانک موجودی حساب شما را تا سقف مبلغ کسری چک مسدود می کند. نکته مهم اینجاست که هر واریزی که بعد از این به حساب شما انجام شود، تا سقف کسری چک، به نفع دارنده آن مسدود باقی می ماند و شما تا زمان رفع سوء اثر، نمی توانید از آن پول برداشت کنید. پس حواستان باشد که همیشه حساب هایتان را چک کنید.

چک ضمانت برگشتی

چک های ضمانت هم داستان خاص خودشان را دارند. اگر چک ضمانتی برگشت خورده باشد، رفع سوء اثر چک از آن، تا حد زیادی به نتیجه پرونده قضایی و توافق طرفین بستگی دارد. معمولاً با ارائه حکم قضایی مبنی بر پایان قرارداد یا عدم بدهی، می توان برای رفع سوء اثر این نوع چک ها اقدام کرد.

گم شدن یا در دسترس نبودن دارنده چک

گاهی اوقات دارنده چک به دلایل مختلف (مثل مهاجرت، فوت یا عدم پاسخگویی) در دسترس نیست. در این شرایط، راهکار واریز مبلغ چک به حساب جاری و مسدود نمودن آن به مدت ۱۲ ماه بهترین گزینه است. همچنین، اگر هیچ خبری از دارنده نباشد و هیچ شکایت حقوقی یا کیفری هم ثبت نشده باشد، مرور زمان ۳ ساله می تواند به صورت خودکار سوء اثر را رفع کند.

نتیجه گیری

دیدید که شرایط رفع سوء اثر چک چقدر متنوع است؟ با آگاهی از این راه های قانونی، دیگر نیازی نیست نگران سابقه منفی چک برگشتی تان باشید و فکر کنید راهی برای بازگشت به اعتبار مالی وجود ندارد. مهم این است که با دقت و هوشمندی، یکی از این روش ها را که به شرایط شما نزدیک تر است، انتخاب کنید و برای رفع سوء اثر چک برگشتی اقدام کنید. تأخیر در این کار فقط می تواند مشکلات شما را بیشتر کند و محدودیت های بیشتری برایتان به وجود بیاورد. پس، اگر خدای نکرده با این مشکل روبرو شدید، دست روی دست نگذارید و همین امروز پیگیر کارهای رفع سوء اثر چک تان باشید. با یک اقدام به موقع، می توانید دوباره اعتبار بانکی تان را به دست آورید و با خیال راحت به برنامه های مالی تان برسید.