جرم قابل گذشت و غیر قابل گذشت

فرق جرم قابل گذشت و غیر قابل گذشت اینه که توی جرایم قابل گذشت، اگه شاکی رضایت بده، پرونده کلاً تموم میشه و دیگه کسی کاری به کار متهم نداره؛ اما توی جرایم غیر قابل گذشت، حتی اگه شاکی هم رضایت بده، دادگاه و قانون کار خودشون رو ادامه میدن چون جنبه عمومی جرم مهم تره. شناخت این تفاوت برای هر کسی که یه سر و کاری با مسائل حقوقی پیدا می کنه، از نون شب واجب تره تا بتونه درست تصمیم بگیره و از حق و حقوقش دفاع کنه.

تاحالا شده فکر کنید اگه خدای نکرده توی یه ماجرای حقوقی گیر بیفتید، سرنوشت پرونده تون دست کیه؟ دست خودتون و شاکی؟ یا قانون و دادستان؟ اینجاست که پای مفهوم جرم قابل گذشت و جرم غیر قابل گذشت میاد وسط. این دو تا دسته از جرم، مثل دو روی یک سکه توی نظام کیفری ما هستن و دونستن تفاوت هاشون می تونه کل مسیر پرونده رو عوض کنه. باور کنید یا نه، خیلی وقت ها ندونستن همین چیزهای به ظاهر ساده، آدم رو به دردسر می ندازه و هزینه های سنگینی رو بهش تحمیل می کنه.

قراره توی این مقاله، با زبونی خودمونی و خودمونی، تمام ریزه کاری های این دو مفهوم رو براتون روشن کنیم. از تعریفشون بگیرید تا اینکه چه جرایمی تو کدوم دسته قرار می گیرن و رضایت شاکی توی هر کدوم چه معجزه ای می کنه یا نمی کنه. پس اگه دوست دارید توی دنیای پیچیده قانون گم نشید و بتونید با چشم باز قدم بردارید، تا آخر این مطلب با من همراه باشید که کلی نکته مفید منتظرتونه!

جرم قابل گذشت: وقتی رضایت شاکی حرف اول رو میزنه

بیایید اول بریم سراغ دسته اول، یعنی جرایم قابل گذشت. اسمش هم روشه؛ یعنی قابلیت گذشت داره. حالا این گذشت از طرف کیه و چه تأثیری داره؟

تعریف دقیق و ماهیت جرم قابل گذشت

اگه بخوایم خیلی ساده و خودمونی بگیم، جرم قابل گذشت جرمی هست که شروع بررسی پرونده، پیگیری ها و حتی اجرای مجازاتش، کاملاً وابسته به اینه که شاکی (کسی که بهش ظلم شده) شکایت کنه و تا آخر هم از شکایتش کوتاه نیاد. یعنی اگه شاکی همون اول بگه من راضی نیستم و شکایت نمی کنم، اصلاً پرونده ای تشکیل نمیشه. یا اگه شکایت کنه و بعداً رضایت بده، پرونده همونجا بسته میشه و دیگه کسی نمی تونه پیگیرش باشه. این موضوع دقیقاً توی ماده ۱۰۰ قانون مجازات اسلامی هم اومده که میگه: «جرایم قابل گذشت، جرایمی هستند که شروع و ادامه تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات، منوط به شکایت شاکی و عدم گذشت وی است.»

ویژگی بارز این نوع جرایم، جنبه خصوصی پررنگشونه. یعنی بیشتر از اینکه به نظم جامعه لطمه بزنه، به حق و حقوق یک شخص خاص یا چند نفر آسیب زده. به همین خاطر، قانون به شاکی این قدرت رو داده که خودش درباره سرنوشت پرونده تصمیم بگیره. اینجا مفهوم حق الناس خیلی پررنگ میشه. یعنی حقِ مردم بر مردم، که اگه صاحب حق ببخشه، دیگه جای پیگیری نیست. دولت هم توی این جور موارد، تا وقتی شاکی رضایت نده، کمتر دخالت می کنه چون اولویتش حفظ نظم عمومی نیست بلکه جبران خسارت یا احقاق حق خصوصی افراده.

مبنای قانونی قابل گذشت بودن جرایم

شاید براتون سوال پیش بیاد که خب، از کجا بدونیم یه جرم قابل گذشته یا نه؟ یه قاعده کلی وجود داره: تمام جرایم به صورت پیش فرض غیر قابل گذشت هستن، مگر اینکه قانون به صراحت بگه اون جرم قابل گذشته. این یعنی اگه توی قانون نیومده بود که جرمی قابل گذشته، باید اونو غیر قابل گذشت فرض کنیم. این اصل رو میتونید توی ماده ۱۰۳ قانون مجازات اسلامی ببینید. البته یه استثنا هم هست: اگه جرمی حق الناس باشه و از نظر شرعی هم قابل گذشت محسوب بشه، حتی اگه قانون هم صریحاً نگفته باشه، ممکنه قابل گذشت باشه. ولی خب، این جور موارد نیاز به تفسیر دقیق حقوقی داره.

جرم غیر قابل گذشت: وقتی قانون کوتاه نمیاد

حالا بریم سراغ روی دیگه سکه، یعنی جرایم غیر قابل گذشت. اینجا داستان فرق می کنه و حتی اگه شاکی رضایت بده، قانون راه خودش رو میره.

تعریف دقیق و ماهیت جرم غیر قابل گذشت

برعکس جرایم قابل گذشت، توی جرایم غیر قابل گذشت، شکایت کردن یا نکردن شاکی و حتی رضایت دادنش، هیچ تأثیری روی شروع و ادامه پیگیری، رسیدگی یا اجرای مجازات نداره. یعنی اگه جرمی توی این دسته باشه، همین که دادستان (که بهش مدعی العموم هم میگن) از وقوع جرم مطلع بشه، می تونه خودش بدون نیاز به شکایت شاکی، پرونده رو شروع کنه و تا آخر پیگیرش باشه. اینجا دیگه اختیار دست شاکی نیست.

اگه جرایم قابل گذشت بیشتر جنبه خصوصی داشتن، جرایم غیر قابل گذشت از جنبه عمومی بسیار قوی تری برخوردارن. یعنی این جرایم، علاوه بر اینکه به یک شخص خاص آسیب می زنن، نظم و امنیت جامعه رو هم به هم می ریزن. فرض کنید یه نفر سرقت مسلحانه انجام بده. خب، به مال اون شاکی آسیب رسیده، اما مهم تر از اون، امنیت کل جامعه به خطر افتاده. اینجا دیگه دولت نمی تونه کوتاه بیاد و بگه چون شاکی رضایت داده، پرونده رو ببندم. چون این جرم فقط به اون شاکی مربوط نمیشه، بلکه به کل مردم مربوطه و مخل نظم عمومی به حساب میاد. برای همینه که دولت حتی با رضایت شاکی هم، برای حفظ امنیت و آرامش جامعه، کوتاه نمیاد و مجازات متهم رو پیگیری می کنه.

مبنای قانونی غیر قابل گذشت بودن جرایم

همونطور که قبلاً گفتم، اصل بر اینه که همه جرایم غیر قابل گذشت هستن، مگر اینکه قانون به صراحت بگه فلان جرم قابل گذشته. یعنی اگه توی قانون اسمی از قابل گذشت بودن جرمی برده نشده باشه، اون جرم به صورت پیش فرض غیر قابل گذشت محسوب میشه و دادستان موظفه که حتی بدون شکایت خصوصی هم اونو پیگیری کنه. این قاعده کلی، سنگ بنای نظام کیفری ماست و نشون میده که حفظ نظم و امنیت عمومی چقدر برای قانون اهمیت داره.

تفاوت های کلیدی و آثار حقوقی گذشت شاکی در هر دو دسته

حالا که با تعریف هر دو نوع جرم آشنا شدید، بیایید ببینیم این تفاوت ها واقعاً توی پرونده های حقوقی چه معنی ای دارن و رضایت شاکی توی هر کدوم چه سرنوشتی رقم می زنه. این بخش از مهم ترین قسمت های مقاله است که حتماً باید خوب بهش توجه کنید.

در جرایم قابل گذشت: گذشت، پایان ماجراست!

توی این دسته از جرایم، گذشت شاکی مثل یک عصای جادوییه! یعنی اگه شاکی رضایت بده، دیگه همه چیز تموم میشه و پرونده مختومه میشه. این گذشت باعث میشه که:

• تعقیب متهم: اگه هنوز پرونده در مرحله تحقیقات باشه، با گذشت شاکی، تعقیب متوقف میشه.
• رسیدگی قضایی: اگه پرونده به دادگاه رفته باشه، با رضایت شاکی، رسیدگی متوقف و پرونده بسته میشه.
• اجرای مجازات: حتی اگه متهم محکوم شده و در حال گذراندن مجازات باشه، با گذشت شاکی، اجرای مجازات متوقف میشه.

اما یه نکته خیلی مهم وجود داره: این گذشت باید صریح، منجز و غیر مشروط باشه. یعنی چی؟ یعنی باید واضح و روشن باشه که شاکی رضایت داده، نباید بگه اگه فلان کار رو بکنی رضایت میدم (مشروط نباشه) و نباید بعداً بتونه از رضایتش برگرده (منجز باشه و نشه رجوع کرد). پس اگه رضایت دادید، دیگه تمومه و نمیتونید پشیمون بشید.

در جرایم غیر قابل گذشت: گذشت، فقط یک امتیاز!

توی جرایم غیر قابل گذشت، ماجرا فرق می کنه. اینجا گذشت شاکی پرونده رو کلاً نمی بنده. یعنی:

• تعقیب و رسیدگی: حتی با رضایت شاکی هم، تعقیب و رسیدگی به جرم متوقف نمیشه و پرونده راه خودش رو ادامه میده.
• جنبه عمومی جرم: همونطور که گفتیم، جنبه عمومی جرم همچنان پابرجاست و دولت برای حفظ نظم عمومی، متهم رو مجازات می کنه.

پس رضایت شاکی هیچ تأثیری روی توقف پرونده نداره. اما آیا کاملاً بی اثر هم هست؟ نه! گذشت شاکی توی این جرایم، می تونه یکی از جهات تخفیف مجازات باشه. یعنی قاضی می تونه با توجه به رضایت شاکی، مجازات متهم رو کمتر کنه، اما نمی تونه کلاً اونو از مجازات معاف کنه. مثلاً اگه مجازات یه جرم ۱۰ سال حبس باشه، با رضایت شاکی ممکنه به ۷ سال کاهش پیدا کنه، اما لغو نمیشه.

جدول مقایسه ای جامع: جرم قابل گذشت و غیر قابل گذشت

برای اینکه همه چیز شفاف و واضح بشه، یه جدول مقایسه ای براتون آماده کردیم:

ویژگی	جرم قابل گذشت	جرم غیر قابل گذشت
تعریف	شروع و ادامه تعقیب و رسیدگی منوط به شکایت و عدم گذشت شاکی	شروع و ادامه تعقیب و رسیدگی مستقل از شکایت و گذشت شاکی
مبنای اصلی	حق الناس (حق خصوصی)	حق الله و حق الناس (جنبه عمومی پررنگ)
تأثیر شکایت شاکی	برای شروع پرونده ضروری است	برای شروع پرونده ضروری نیست (مدعی العموم می تواند شروع کند)
تأثیر گذشت شاکی	موجب توقف کامل تعقیب، رسیدگی و اجرای مجازات می شود	فقط می تواند باعث تخفیف مجازات شود، نه توقف آن
جنبه غالب	جنبه خصوصی	جنبه عمومی
امکان رجوع از گذشت	غیر ممکن (گذشت باید منجز باشد)	بحث رجوع از گذشت در این نوع جرایم معنای اصلی خود را ندارد، چون اثری بر اصل پرونده ندارد
نمونه ها	توهین ساده، خیانت در امانت، تهدید (در شرایط خاص)، جعل اسناد غیررسمی	قتل عمد، کلاهبرداری کلان، قاچاق مواد مخدر، سرقت های با شرایط مشدد

فهرست جامع جرایم قابل گذشت در قانون مجازات اسلامی و قوانین خاص

همونطور که قبلاً گفتیم، برای اینکه بدونیم یه جرم قابل گذشته یا نه، باید بریم سراغ قانون. ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی و بعضی قوانین خاص دیگه، این جرایم رو مشخص کردن. اینجا به مهم ترینشون اشاره می کنیم:

جرایم قابل گذشت بر اساس ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی

این لیست شامل مواردیه که قانونگذار صراحتاً اونها رو قابل گذشت دونسته. عددهای داخل پرانتز هم شماره ماده های قانونی مرتبط هستن:

• جعل و تزویر در اسناد غیررسمی (ماده ۵۳۶): اگه کسی توی یه سند عادی یا غیررسمی دست ببره و شاکی رضایت بده، پرونده قابل گذشت میشه. البته این با جعل سند رسمی فرق داره.
• سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاص (ماده ۵۹۶): اگه کسی از سادگی یا ضعف عقلی یکی دیگه سوءاستفاده کنه و ازش امضا بگیره یا مالشو ببره، این جرم اگه شاکی رضایت بده، قابل گذشت میشه.
• توهین ساده، توهین به کارمندان دولت، توهین به نماینده رئیس کشور خارجی (ماده ۶۰۸، ۶۰۹، ۵۱۷): توهین های معمولی و ساده قابل گذشت هستن. اما حواستون باشه که توهین های شدیدتر یا به مقدسات، معمولاً غیرقابل گذشتن.
• سقط جنین زن حامله به واسطه ضرب یا اذیت و آزار وی (ماده ۶۲۲): اگه کسی با ضرب و جرح باعث سقط جنین بشه، در صورتی که مادر (شاکی) رضایت بده، قابل گذشت میشه. البته موارد دیگه سقط جنین که با دخالت پزشک یا بدون رضایت زن باشه، غیرقابل گذشتن.
• امتناع شخص از دادن طفلی که به او سپرده شده است (ماده ۶۳۲): اگه پدر یا مادری که حضانت بچه باهاش نیست، از پس دادن بچه خودداری کنه، در صورت رضایت طرف مقابل، قابل گذشت میشه.
• رها کردن طفل یا شخص ناتوان (ماده ۶۳۳): اگه کسی طفل یا فرد ناتوانی رو تو یه جای خالی از سکنه رها کنه، با رضایت شاکی قابل گذشت میشه.
• مزاحمت با تلفن یا دستگاه های مخابراتی دیگر (ماده ۶۴۱): این مورد که خیلی هم رایجه، اگه شاکی رضایت بده، قابل گذشت محسوب میشه.
• تدلیس در نکاح (ماده ۶۴۷): یعنی فریب دادن در ازدواج، که با رضایت شاکی (همسر فریب خورده) قابل گذشت میشه.
• افشای اسرار مردم (ماده ۶۴۸): اگه کسی اسرار شخصی دیگران رو فاش کنه و صاحب راز رضایت بده، قابل گذشت هست.
• اخذ نوشته یا سند یا امضا یا مهر با جبر و قهر یا اکراه و تهدید (ماده ۶۶۸): اگه به زور از کسی امضا یا سندی بگیرید و اون شخص رضایت بده، این جرم قابل گذشت میشه.
• تهدید به قتل یا ضررهای نفسی، شرفی، مالی یا افشای اسرار (ماده ۶۶۹): تهدید کردن دیگران به هر شکلی، در صورت رضایت شاکی، قابل گذشت هست.
• سوء استفاده از سفید امضا یا سفید مهر (ماده ۶۷۳): اگه کسی از یه کاغذ سفید امضا یا مهر شده سوءاستفاده کنه، با رضایت صاحب امضا، قابل گذشت میشه.
• خیانت در امانت (ماده ۶۷۴): این جرم که خیلی هم پیش میاد، اگه صاحب امانت رضایت بده، قابل گذشت هست.
• برخی از مصادیق تخریب (ماده ۶۷۶ و ۶۷۷): تخریب اموال خصوصی در شرایط خاص (مثل تخریب باغ و مزرعه) اگه شاکی رضایت بده، قابل گذشت محسوب میشه. اما تخریب اموال دولتی، نه.
• کشتن حیوان حلال گوشت متعلق به دیگری یا حیوانات ممنوع الصید (ماده ۶۷۹): اگه کسی حیوانی رو بکشه و صاحبش رضایت بده، قابل گذشت میشه.
• اتلاف اسناد غیردولتی (ماده ۶۸۲): اگه کسی اسناد شخصی یا غیردولتی رو از بین ببره، با رضایت شاکی قابل گذشت میشه.
• چراندن محصول، تخریب نخلستان، تاکستان، باغ، میوه آسیاب، درخت و نخل متعلق به دیگری (ماده ۶۸۴ و ۶۸۵): این موارد هم جزو تخریب اموال خصوصی هستن که با رضایت صاحب مال، قابل گذشت میشن.
• تخریب زیست و منابع طبیعی و تصرف عدوانی و ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در مواردی که املاک متعلق به اشخاص خصوصی باشد (ماده ۶۹۰): اگه این جرایم روی املاک شخصی اتفاق بیفته و صاحب ملک رضایت بده، قابل گذشت میشه.
• تصرف ملک دیگری به قهر و غلبه (ماده ۶۹۲): یعنی زورکی وارد ملک کسی شدن، که اگه صاحب ملک رضایت بده، قابل گذشت هست.
• تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق برای بار دوم (ماده ۶۹۳): اگه کسی برای بار دوم مرتکب این جرایم بشه، با رضایت شاکی قابل گذشت میشه.
• ورود به منزل یا مسکن دیگری به عنف یا تهدید (ماده ۶۹۴): ورود غیرقانونی و به زور به خونه مردم، با رضایت صاحب خونه قابل گذشت هست.
• افترا (ماده ۶۹۷): تهمت زدن به کسی، در صورت رضایت شاکی قابل گذشت میشه.
• نشر اکاذیب (ماده ۶۹۸): انتشار دروغ و شایعات که با رضایت شاکی، قابل گذشت هست. البته نشر اکاذیب رایانه ای که جنبه عمومی داره، ممکنه غیرقابل گذشت باشه.
• افترای عملی (ماده ۶۹۹): وقتی کسی به جای حرف، با عملش به یکی دیگه تهمت میزنه، این جرم هم با رضایت شاکی قابل گذشت میشه.
• هجو و انتشار هجویه (ماده ۷۰۰): تمسخر یا نوشتن مطالب طعنه آمیز درباره کسی، که با رضایت شاکی قابل گذشت هست.
• برخی از مصادیق تصادفات رانندگی (ماده ۷۱۶ و ۷۱۷): توی تصادفاتی که منجر به جراحات غیرقابل علاج یا از کار افتادگی دائم نشه و خسارت مادی باشه، با رضایت شاکی قابل گذشت میشه.
• هتک حیثیت رایانه ای (ماده ۷۴۴): مثلاً انتشار عکس یا فیلم خصوصی کسی بدون اجازه، که با رضایت شاکی قابل گذشت میشه.
• سرقت (با شرایط خاص): این مورد کمی پیچیده ست. سرقت های ساده و برخی سرقت های با شرایط مشدد (مثل جیب بری) در صورتی قابل گذشت هستن که ارزش مال دزدیده شده کمتر از ۲۰۰ میلیون ریال باشه و سارق هم سابقه کیفری مؤثری نداشته باشه. اگه این شرایط نباشه، سرقت غیرقابل گذشت میشه.
• انتقال مال غیر و کلاهبرداری (با شرایط خاص): اگه مبلغ کلاهبرداری یا انتقال مال غیر، یک میلیارد ریال یا کمتر باشه، یا جرایمی با بزه دیده که در حکم کلاهبرداری محسوب میشن، قابل گذشت هستن.
• جرایم تعزیری درجه ۵ تا ۸ که مرتکب آن زیر ۱۸ سال دارد (در صورت داشتن بزه دیده): اگه یه نوجوان زیر ۱۸ سال مرتکب این جور جرایم بشه و شاکی رضایت بده، پرونده قابل گذشت میشه. این یه امتیاز ویژه برای نوجوون هاست.
• حد قذف: قذف یعنی نسبت دادن زنا یا لواط به کسی. اگه کسی که بهش تهمت زده شده رضایت بده، حد قذف ساقط میشه.
• جرایم تعزیری در باب دیات: دیه کلاً حق الناس هست و با رضایت شاکی (کسی که بهش دیه تعلق میگیره) قابل گذشت میشه.

جرایم قابل گذشت در قوانین خاص

گاهی اوقات هم یه سری قوانین دیگه غیر از قانون مجازات اسلامی، خودشون جرم هایی رو قابل گذشت میدونن. چند تا مثالش رو براتون میارم:

• سوءقصد به جان رئیس کشور خارجی یا نماینده سیاسی آن در ایران: این جرم در شرایط خاصی که خود قانون مشخص کرده، می تونه قابل گذشت باشه.
• صدور چک پرداخت نشدنی: معروف به چک برگشتی، که اگه شاکی رضایت بده و با متهم به توافق برسه، قابل گذشت میشه.
• ترک انفاق افراد واجب النفقه: یعنی نفقه ندادن به همسر یا فرزند که قانوناً واجب النفقه هستن. اگه شاکی رضایت بده (مثلاً همسر بگه نیازی به پیگیری ندارم)، قابل گذشت هست.

خیلی مهمه که بدونید تشخیص دقیق اینکه یک جرم قابل گذشت هست یا نه، گاهی اوقات پیچیده ست و بهتره حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید.

مصادیق و نمونه های بارز جرایم غیر قابل گذشت

حالا که لیست بلندبالای جرایم قابل گذشت رو دیدیم، وقتشه نگاهی هم به اون دسته از جرایم بندازیم که جنبه عمومی پررنگ تری دارن و قانون به راحتی ازشون نمی گذره. اینجا حتی اگه رضایت شاکی هم باشه، پرونده به مسیر خودش ادامه میده:

جرایم علیه تمامیت جسمانی (با جنبه عمومی قوی)

• قتل عمد: این دیگه ته خطه! حتی اگه اولیای دم (خانواده مقتول) رضایت بدن و از حق قصاصشون بگذرن، جنبه عمومی قتل عمد پابرجاست و قاتل به حبس محکوم میشه. یعنی رضایت خانواده مقتول باعث میشه اعدام نشه، اما زندان میره.
• ضرب و جرح عمدی شدید منجر به نقص عضو یا جراحات با جنبه عمومی: اگه ضرب و جرح اونقدر شدید باشه که منجر به از کار افتادگی دائمی، نقص عضو جدی یا جراحات حاد بشه که نظم جامعه رو به هم بزنه، حتی با رضایت شاکی هم پرونده بسته نمیشه و متهم از جنبه عمومی مجازات میشه.

جرایم علیه امنیت ملی و آسایش عمومی

• جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور (مثل محاربه، بغی، افساد فی الارض): اینا جرایم خیلی سنگین هستن که کلاً با امنیت کشور سر و کار دارن و به هیچ وجه قابل گذشت نیستن.
• قاچاق مواد مخدر و اسلحه: این جرایم هم مستقیماً به سلامت و امنیت جامعه گره خورده و هیچ رضایتی در اینجا مؤثر نیست.

جرایم اقتصادی کلان و سازمان یافته

• اختلاس، ارتشاء (رشوه)، پولشویی با مبالغ بالا: این جور جرایم که به اقتصاد کشور لطمه می زنن و معمولاً مبالغشون هم خیلی زیاده، قابل گذشت نیستن.
• کلاهبرداری های سازمان یافته و کلان: کلاهبرداری هایی که گروهی انجام میشه یا مبلغش خیلی بالاست، حتی با رضایت شاکی هم پرونده ش بسته نمیشه.

جرایم علیه اموال عمومی و دولتی

• تخریب اموال دولتی: مثلاً اگه کسی به اموال عمومی یا دولتی آسیب بزنه (مثل اموال شهرداری یا ادارات دولتی)، دولت شاکی ماجراست و رضایت کسی دیگه معنی نداره.
• اتلاف اسناد دولتی: از بین بردن اسناد و مدارک دولتی هم جزو این دسته است و قابل گذشت نیست.

سایر جرایم مهم

• توهین های مشدد (مثلاً به مقدسات دینی): اگه توهین به مقدسات یا شخصیت های خاص باشه که جنبه عمومی پیدا کنه، دیگه قابل گذشت نیست.
• برخی از جرایم رایانه ای (مانند هک سامانه های دولتی یا نشر اکاذیب رایانه ای با جنبه عمومی): جرایم سایبری که امنیت سیستم های دولتی رو به خطر بندازه یا باعث نشر گسترده اکاذیب بشه، غیرقابل گذشت محسوب میشه.
• سرقت حدی (در صورت عدم شرایط گذشت سرقت): سرقت حدی مجازات مشخصی در شرع داره و اگه شرایط گذشت (که برای سرقت های تعزیری گفتیم) وجود نداشته باشه، قابل گذشت نیست.

نکات حقوقی مهم و موارد خاص

توی دنیای حقوق، همیشه یه سری ریزه کاری ها و استثناها هست که دونستنشون خیلی به کار میاد. اینجا به چند تا از اونا اشاره می کنیم که درباره جرایم قابل گذشت و غیر قابل گذشت مهم هستن:

گذشت شاکی در قصاص، دیات و حدود

توی مباحث قصاص و دیه، کلاً داستان فرق می کنه. قصاص و دیه، حقوق بزه دیده هستن و اصطلاحاً بهشون حق الناس محض میگن. یعنی فقط و فقط خود کسی که بهش آسیب رسیده یا اولیای دم اون، حق مطالبه و اجرای این مجازات ها رو دارن. پس اگه اونا از حقشون بگذرن، قصاص یا دیه ساقط میشه. مثلاً اگه توی یه پرونده قتل عمد، اولیای دم مقتول، قاتل رو ببخشن و از قصاص بگذرن، دیگه قاتل قصاص نمیشه. اما حواستون باشه که این به معنی آزادی کامل قاتل نیست، چون همونطور که بالاتر گفتم، قتل عمد جنبه عمومی هم داره و قاتل بابت همین جنبه عمومی به حبس محکوم میشه.

درباره حدود (مثل حد سرقت یا حد قذف) هم باید بدونید که گذشت فقط توی دو مورد خیلی خاص اثر داره: یکی توی حد قذف و دیگری توی سرقت حدی. توی بقیه حدود، رضایت شاکی تأثیری نداره و مجازات اجرا میشه.

امکان شکایت از جانب اشخاص محجور یا صغیر

فرض کنید یه بچه کوچیک یا یه آدم بزرگسال که توانایی تصمیم گیری نداره (مثلاً بیمار آلزایمر) قربانی یه جرم قابل گذشت شده. اینجوری کی باید شکایت کنه؟ خودش که نمیتونه! اینجا قانون تکلیف رو مشخص کرده و میگه توی این موارد، ولی یا قیم اون شخص باید اقدام به شکایت کنه.

اما یه سوال دیگه: اگه ولی یا قیم نداشت یا اصلاً خودشون توی جرم دست داشتن، چی؟ ماده ۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری اومده و گفته که اگه ولی یا قیم نبود یا در دسترس نبود یا اگه نصب قیم باعث طولانی شدن کار یا ضرر به محجور میشد، دادستان می تونه خودش یه نفر رو به عنوان قیم موقت تعیین کنه یا حتی خودش پرونده رو پیگیری کنه. این موضوع نشون میده که قانون چقدر به حفظ حقوق افراد آسیب پذیر اهمیت میده. درباره افرادی که سفیه هستن (یعنی توانایی اداره امور مالی خودشون رو ندارن)، اگه جرم جنبه مالی داشته باشه، باز هم ولی یا قیم باید شکایت کنه. اما اگه جنبه مالی نداشته باشه، خود شخص سفیه هم می تونه شکایت کنه.

وضعیت جرایم افراد زیر ۱۸ سال

توی پرونده هایی که بچه ها و نوجوون های زیر ۱۸ سال مرتکب جرم میشن، قانون یه نگاه ویژه تری داره و سعی می کنه یه جورایی بهشون تخفیف بده. اگه یه نوجوان زیر ۱۸ سال مرتکب یه جرم قابل گذشت بشه، خب مثل بقیه افراد با رضایت شاکی پرونده اش مختومه میشه. اما اگه مرتکب یه جرم غیر قابل گذشت بشه چی؟ اینجا قانونگذار یه لطف بزرگ کرده: اگه جرم از جرایم تعزیری درجه ۵ تا ۸ باشه (که معمولاً مجازات های سبک تری دارن) و یه بزه دیده هم داشته باشه، حتی اگه غیر قابل گذشت باشه، با رضایت شاکی، پرونده قابل گذشت محسوب میشه و تعقیب و مجازات متوقف میشه. این واقعاً فرصت خوبی برای نوجوون هاست که بتونن اشتباهشون رو جبران کنن.

نهادهای تخفیفی که در جرایم قابل گذشت جاری نیستند

قانون مجازات اسلامی، یه سری نهادها و مکانیزم هایی رو برای کمک به متهمین و اصلاح اونا پیش بینی کرده؛ مثل معافیت از کیفر، نظام نیمه آزادی یا مجازات های جایگزین حبس. اما یه نکته مهم اینه که بعضی از این نهادها فقط توی جرایم غیر قابل گذشت کاربرد دارن و توی جرایم قابل گذشت اصلاً نیازی بهشون نیست. چرا؟ چون توی جرایم قابل گذشت، اگه شاکی رضایت بده، پرونده کلاً بسته میشه و دیگه اصلاً مجازاتی وجود نداره که بخوایم براش تخفیف قائل بشیم یا مجازات جایگزین تعیین کنیم. پس منطقی نیست که این نهادها توی جرایم قابل گذشت اعمال بشن. به عنوان مثال، معافیت از کیفر (ماده ۳۹ قانون مجازات اسلامی) یا مجازات های جایگزین حبس (ماده ۶۴ قانون مجازات اسلامی) توی جرایم قابل گذشت استفاده نمیشن.

نتیجه گیری: اهمیت مشاوره حقوقی تخصصی

تا اینجا حسابی درباره جرم قابل گذشت و غیر قابل گذشت حرف زدیم و دیدیم که چقدر این دو تا مفهوم توی دنیای حقوق اهمیت دارن و چطور می تونن سرنوشت یه پرونده رو زیر و رو کنن. از تعریف ساده شون گرفته تا لیست بلندبالای جرایم قابل گذشت و فرقشون با جرایم غیر قابل گذشت، همه رو با هم بررسی کردیم. فهمیدیم که گذشت شاکی توی جرایم قابل گذشت، پرونده رو کلاً می بنده، اما توی جرایم غیر قابل گذشت، فقط می تونه یه تخفیف کوچیک برای متهم به ارمغان بیاره.

با وجود تمام توضیحاتی که دادیم، باید واقع بین باشیم. دنیای قانون، دنیای پیچیده ایه و هر پرونده ای، جزئیات خاص خودش رو داره. ممکنه توی نگاه اول فکر کنید یه جرم قابل گذشته، اما شرایط خاصی باعث بشه جنبه عمومی پیدا کنه و غیر قابل گذشت بشه، یا برعکس. برای همین، هیچ وقت فراموش نکنید که توی مواجهه با مسائل حقوقی، بهترین کار، مشورت با یه وکیل متخصص کیفری هست. اونها با تجربه و دانششون می تونن شما رو بهترین شکل راهنمایی کنن و از حقوق شما دفاع کنن. پس اگه خودتون یا عزیزانتون با چنین پرونده هایی درگیر شدید، حتماً با یه وکیل معتبر صحبت کنید تا بهترین تصمیم رو بگیرید و خدای نکرده دچار اشتباه نشید.